Σένα βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης, το οποίο ονομάζεται «Εκκλησιαστής», υπάρχει το εξής απόφθεγμα· «Και ουκ έστι παν πρόσφατον υπό τον ήλιον» (Εκκλ. 1,9) ή όπως το ερμηνεύουν οι πατέρες· «ουδέν καινόν υπό τον ήλιον». Δεν υπάρχει τίποτα καινούργιο, πρωτόγνωρο, πρωτάκουστο, απίθανο, παράξενο για τον ήλιο. Στα χρόνια που πέρασε η ανθρωπότητα όλα τα έχει δει, όλα τα έχει γνωρίσει, η ιστορία δεν κρύβει γι’ αυτόν εκπλήξεις και απορίες.

Ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός όμως λέγει ότι «υπάρχει κάτι που είναι ‘καινόν υπό τον ήλιον’ και μάλιστα είναι ‘το μόνον καινόν υπό τον ήλιον’». Ποιό είναι αυτό; Είναι αυτό που αναγγέλει ο άγγελος Γαβριήλ στην Παναγία μας την ημέρα του ευαγγελισμού της. Πρώτον ότι ενώ είναι παρθένος θα γεννήσει και θα γίνει μητέρα και δεύτερον ότι θα γίνει μητέρα του Θεού. Παρθένος και μητέρα και μάλιστα μητέρα του Θεού. Αυτό που άκουσε η παρθένος Μαρία ειλικρινά ήταν η πιο παράδοξη και απίθανη είδηση που άκουσε άνθρωπος στον κόσμο. Κανένας δεν μπόρεσε να το διανοηθεί και να το σκεφθεί. Ο άνθρωπος, στην προσπάθεια του να γίνει μεγάλος και σπουδαίος, σκέφθηκε να γίνει και Θεός. Αλλά ποτέ δεν σκέφθηκε ότι μπορεί να γεννήσει τον Θεό. Ούτε και ο διάβολος, που τους είπε ότι αν φάνε από το δένδρο της γνώσεως θα γίνουν θεοί, το σκέφθηκε αυτό. Είναι πρωτάκουστο και αδιανόητο.



Παρθένος και μητέρα· αυτό είναι θαύμα πρόσφατο και καινό και για τον ήλιο. Βεβαίως στην ιστορία της βίβλου υπάρχει το προηγούμενο ο παρθένος Θεός να δημιουργεί τον Αδάμ και δια του παρθένου Αδάμ, ο ίδιος ο Θεός, να δημιουργεί από ένα πλευρό του την Εύα. Μετά όμως καθόρισε η δημιουργία των ανθρώπων να γίνεται μέσα στον γάμο δια της συνουσίας και δια της κυήσεως. Κι έρχεται εδώ πάλι ο Θεός και διά της κυήσεως δημιουργεί τον Χριστό, αλλά χωρίς ανθρώπινο σπέρμα. Θαύμα θαυμάτων.



Αλλά το δεύτερο που άκουσε η Παναγία ότι θα γίνει μητέρα του Θεού, αυτό δεν είναι απλώς θαύμα αλλά, όπως παρατηρεί ένας εκκλησιαστικός ιεροκήρυκας της τουρκοκρατίας, ο Ηλία Μηνιάτης, είναι επέκεινα του θαύματος. Υπερβαίνει τόσο το θαύμα, που δεν μπορούμε καν να το πούμε θαύμα. Είναι ανώτερο και πιο ακατανόητο και ακατάληπτο του θαύματος.

Πίσω από το μητέρα Θεού υπάρχει το μυστήριο της ενσαρκώσεως. Το μεγάλο αυτό μυστήριο και ακατανόητο αλλά και τόσο χρήσιμο και απαραίτητο για τη σωτηρία του ανθρώπου. «Το απρόσληπτον γαρ αθεράπευτον» λέγει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος.

Ψάλλουμε στους ύμνους της γιορτής των Χριστουγέννων· «Ο αχώρητος παντί πως εχωρήθη εν γαστρί; Ο εν κόλποις του Πατρός πως εν αγκάλαις της μητρός;». Απορεί ο υμνογράφος για το πως η παρθένος Μαρία έγινε Θεομήτωρ. Δεν το κατανοεί με τίποτα γι’ αυτό λέγει· «Πάντως ως οίδεν ως ηθέλησε και ως ευδόκησεν». Και επειδή δεν μπορεί να δώσει καμμία εξήγηση συμπληρώνει αλλού· «Ου φέρει το μυστήριον έρευνα· πίστει μόνη, τούτο πάντες δοξάζομεν».

Είναι τόσο μεγάλο το μητέρα Θεού που ακόμη και ο Νεστόριος αρχιεπίσκοπος Κων/πόλεως (386-450) δεν μπορούσε να το δεχτεί. Έλεγε ότι η Παναγία πρέπει να λέγεται Χριστοτόκος και όχι Θεοτόκος. Διότι δεν γέννησε τον Θεό, γιατί το όμοιο γεννάται από το όμοιο. Μόνο, αν ήταν θεά, θα μπορούσε να είναι Θεοτόκος. Η Παναγία κατ’ αυτόν πρέπει να λέγεται Χριστοτόκος, επειδή γέννησε τον άνθρωπο, τον χρισμένο από το Θεό να μας σώσει και ο άνθρωπος Χριστός ενώθηκε μετά τη γέννηση με τη θεία φύση.

Η ένωση αυτή ήταν εξωτερική και επιφανειακή. Σαν να καρφώνουμε δύο σανίδες και να τις ενώνουμε. Όποτε θέλουμε τις ξεκολλάμε. Ο Χριστός δεν ήταν Θεάνθρωπος, αλλά απλώς θεοφόρος άνθρωπος. Η Εκκλήσία στην Γ´Οικουμενική Σύνοδο στην Έφέσο το 431 τον καθαίρεσε και τον αφόρισε. Και στην Δ´Οικουμενική Σύνοδο στην Χαλκηδόνα το 451 καθόρισε ότι οι δύο φύσεις του Χριστού, ανθρωπίνη και θεία, συνεδέθησαν εκ κοιλίας μητρός, «ασυγχύτως, ατρέπτως, αδιαιρέτως, αχωρίστως». Συνεπώς η Παναγία είναι Θεοτόκος και ο Χριστός Θεάνθρωπος. Υπάρχει η λεγομένη αντίδοση των ιδιωμάτων· η θεία φύση κοινωνεί των ανθρωπίνων ιδιοτήτων και η ανθρώπινη κοινωνεί των θείων ιδιοτήτων, κατά ακατάληπτο και υπερφυσικό τρόπο.

* * *



Το μυστήριο της ενανθρωπήσεως επαναλαμβάνεται κατά κάποιο τρόπο σε δύο μυστήρια της Εκκλησίας μας. Στα μυστήρια του βαπτίσματος και της θείας κοινωνίας.

Τί είναι το βάπτισμα, ρωτά ο άγιος Χρυσόστομος. Κι απαντά ο ίδιος· Είναι παράδοξος τρόπος δημιουργίας εκ νέου του ανθρώπου. «Στη πρώτη δημιουργία του ανθρώπου χρησιμοποιήθηκαν ως υλικά νερό και χώμα. Στην δεύτερη χρησιμοποιούνται νερό και Άγιο Πνεύμα (Ε.Π.Ε. 13,114·131). Με το Άγιο Πνεύμα πλάθεται, μ’ αυτό δημιουργείται, όπως ακριβώς ο Χριστός στη μήτρα της παρθένου (Ε.Π.Ε. 22,204). Χωρίς συνουσία, χωρίς φυσική σπορά, όπως συνέβη και με τη γέννηση του Χριστού» αναφωνεί γεμάτος ενθουσιασμό ο άγιος Χρυσόστομος και συνεχίζει· «η γέννηση που συντελείται με το βάπτισμα αποτελεί επανάληψη και συνέχιση της δι’ Αγίου Πνεύματος γεννήσεως του Χριστού».

Ο πατήρ Εφραίμ ο Κατουνακιώτης, όταν πήγαινε στο χωριό του να δει τους δικούς του, αμέσως επισκεπτόταν το ναό του χωριού του και προσκυνούσε και ασπαζότανε την κολυμβήθρα. Εδώ μέσα έγινα χριστιανός, εδώ πήρα το άγιο Πνεύμα και τα χαρίσματά του, εδώ έγινα μέλος της Εκκλησίας, έλεγε. Η κολυμβήθρα είναι η μήτρα της Εκκλησίας. Άψυχη βέβαια μήτρα, ενώ η Θεοτόκος υπήρξε η έμψυχη μήτρα.



Ας δούμε όμως και το μυστήριο της θείας ευχαριστίας. Στη θεία ευχαριστία δεν έχουμε απλή εν τη πίστει κοινωνία του σώματος του Χριστού αλλά πραγματική αυτού μετοχή. Ο πιστός αναμιγνύεται προς το σώμα του Χριστού, συμπλέκεται, συνυφαίνεται, συνοσιούται, ανακράται, μιγνύεται, ενώνεται, θεούται (πρβλ. Ε.Π.Ε. 23,404). Συνεχίζεται έτσι στη θεία ευχαριστία το μυστήριο της ενσαρκώσεως του Χριστού. Όπως ακριβώς ενώθηκε ο Χριστός με την ανθρώπινη φύση στη μήτρα της παρθένου και έγινε Θεάνθρωπος, έτσι με τον άρτο της θείας ευχαριστίας ενώνεται κάθε πιστός μ’ αυτόν και γίνεται ανθρωπόθεος (πρβλ. Ε.Π.Ε. 18Α,86).

Το μυστήριο της θείας κοινωνίας είναι θαύμα, παρόμοιο με το θαύμα της ενσαρκώσεως, λέγει ο άγιος Νεκτάριος στο βιβλίο του «Περί επιμελείας ψυχής». Ενσαρκώνεται μέσα μας ο Χριστός. Ενώνεται με τη σάρκα μας και το αίμα μας. Κατά κάποιο τρόπο το μυστήριο της θείας κοινωνίας είναι μεγαλύτερο μυστήριο από το μυστήριο της ενσαρκώσεως. Διότι στο μυστήριο της ενσαρκώσεως φαίνεται η ανθρώπινη φύση και η θεία κρύβεται. Στο μυστήριο της θείας κοινωνίας και η ανθρώπινη φύση είναι αόρατη. Είναι μυστήριο των μυστηρίων κατά πάντα τρόπο απόκρυφο.

Με το μυστήριο της θείας κοινωνίας αξιοποιούμε το μυστήριο της θείας ενσαρκώσεως. Δότι ο Θεός, «ο πανταχού παρών και τα πάντα πληρών», δεν μπορεί να εισέλθει μέσα μας, αν εμείς δεν του δώσουμε την άδειά μας. Στο βαθμό που δεχόμαστε ή όχι το Χριστό, με τη συμμετοχή μας στο μυστήριο της θείας ευχαριστίας, αξιοποιούμε το μυστήριο της θείας ενσαρκώσεως.



Όταν κοινωνούμε, πρέπει να λέμε αυτό που είπε η Θεοτόκος στον ευαγγελισμό της. «Πως έσται μοι τούτο» (Λκ. 1,34); Πως θα ενωθώ με τον Χριστό; Είναι κάτι τιμητικό για μένα και κατά πάντα αξιόλογο και ωφέλιμο. Αλλά συγχρόνως και κάτι πολύ επικίνδυνο.

Ο Φαρισαίος μέσα στο ναό κι ενώ προσευχόταν πήγε κατ’ ευθείαν στην κόλαση.

Ο Ιούδας κοινώνησε από τα χέρια του Χριστού, χωρίς να είναι άξιος, και μετά πήγε και διέπραξε το έγκλημα των εγκλημάτων, με αποτέλεσμα αργότερα να αυτοκτονήσει κι από απόστολος να καταντήσει τρόφιμος της κολάσεως.

Όταν κοινωνούμε πρέπει να είμαστε όπως η βάτος που είδε ο Μωυσής, που φλεγόταν και δεν καιγόταν. Όπως η Παναγία που ενώθηκε με τον Χριστό και δεν έπαθε τίποτα.



ΜΕΛΕΤΙΟΣ ΑΠ. ΒΑΔΡΑΧΑΝΗΣ

ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ

_________________

«Σταυρός, ο φύλαξ πάσης της οικουμένης.
Σταυρός, η ωραιότης της Εκκλησίας.
Σταυρός, βασιλέων το κραταίωμα.
Σταυρός, πιστών το στήριγμα.
Σταυρός, αγγέλων η δόξα
και των δαιμόνων
το τραύμα»