ΑΓΙΟΥ ΚΥΡΙΛΛΟΥ ΤΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΕΩΣ - ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΙΟΥΔΑΙΟΥΣ ΧΑΖΑΡΟΥΣ (Α ΜΕΡΟΣ)

Εισαγωγικά

Μετά την αποστολή του Αγίου Κυρίλλου στους Σαρακηνούς και τη διεξαγωγή διαλόγου με αυτούς, ο Άγιος, όπως έχουμε δει σε προηγούμενο τεύχος, μετέβη στον Όλυμπο της Βιθυνίας ασχολούμενος με τα μοναχικά του καθήκοντα. Ωστόσο η Εκκλησία ήταν αδύνατο να μην καλέσει και πάλι τον άγιο αυτόν ασκητή και πεφωτισμένο θεολόγο σε βοήθεια της ιεραποστολικής της δράσεως, για μία εξ ίσου σημαντική αποστολή. οι Χάζαροι, λαός της τουρκικής ομοφυλίας, ο οποίος την περίοδο αυτή κατοικούσε σε περιοχές όμορες με τις αυτοκρατορικές, προς τον Καύκασο, είχε συνάψει παλαιό­τερα στενές σχέσεις με την Αυτοκρατορία προς αντιμετώπιση ενός κοινού εχθρού, των Αράβων. Το 730 ο ηγεμόνας των Χαζάρων, ο Χαγάνος Μπουλάν είχε ασπασθεί τον Ιουδαϊσμό, διαπιστώνοντας ότι οι τρεις μεγάλες μονοθεϊστικές πίστεις της εποχής του, ο Χριστιανισμός, ο Ιουδαϊσμός και ο Μουσουλμανισμός αποδέχονταν ως ιερό βιβλίο την Παλαιά Διαθήκη. ο τωρινός Χαγάνος, πιεζόμενος τόσο από τους Σαρακηνούς όσο και από τους Εβραίους για οριστική αποδοχή μιας από τις δύο πίστεις εκείνων, επιθυμούσε και πάλι να διαφωτισθεί περί της χριστιανικής θρησκείας. για το λόγο αυτό ο Αυτοκράτωρ απέστειλε και πάλι τον «Φιλόσοφο», τον Άγιο Κύριλλο. Η αποστολή αυτή τοποθετείται χρονικά περί το 861 μ.Χ.2.
Έπειτα από μικρή παραμονή στη Χερσώνα, ο Άγιος εξέμαθε την εβραϊκή γλώσσα, θαυματουργικώς δε και την σαμαρειτική εντός ελαχίστου χρόνου, γεγονός που προσείλκυσε στην πίστη και ένα Σαμαρείτη συνομιλητή του. μετά απ' αυτό ο Άγιος Κύριλλος κατευθύνθηκε προς τον Καύκασο, στην περιοχή των Χαζάρων3.
Ο διάλογος του Αγίου Κυρίλλου με τους Ιουδαίους που περιστοίχιζαν το Χαγάνο, είναι αρκετά εκτενής. το πρώτο μέρος του παρουσιάζουμε παρακάτω. Είναι αυτονόητο ότι τα επιχειρήματα και των δύο πλευρών στηρίζονται στην Παλαιά Διαθήκη, και μάλιστα στο στενό της κανόνα4, ώστε να υπάρχει κοινή βάση συνεννοήσεως. Τα βασικά θέματα που συζητούνται είναι: Η Αγία Τριάς. Έναντι του ισχυρισμού των Ιουδαίων ότι ο Θεός είναι ένα πρόσωπο, ο Άγιος Κύριλλος προσκόμισε χωρία της Γραφής, που υποδεικνύουν5 ότι ο Θεός είναι Τριάς. Η ενανθρώπηση του Θεού. Οι Ιουδαίοι ισχυρίσθηκαν ότι είναι αδύνατο να περιληφθεί ο Θεός σε ανθρώπινο σώμα, στο σώμα δηλ. της Παρθένου. βάσει αφ' ενός του γεγονότος πως ο άνθρωπος είναι το τιμιώτερο δημιούργημα της κτίσεως, αφ' ετέρου της ανάγκης του ιδίου του ανθρώπου να ανακαινισθεί από την φθορά, ο Φιλόσοφος συνεπέρανε τόσο το δυνατόν όσο και το αναγκαίο της ενανθρωπήσεως του Θεού. Η αρχαιότητα του Μωσαϊκού Νόμου. Οι συνομιλητές του Αγίου επικαλέσθηκαν την αρχαιότητα του Νόμου του Μωυσέως, ώστε να δείξουν πως οι ίδιοι τηρούν την αρχική αποκάλυψη του Θεού, υπονοώντας πως οι Χριστιανοί είναι νεωτεριστές, ακολούθησαν δηλ. νέα πίστη παραμερίζοντας την θεόσδοτη μωσαϊκή. Ο Φιλόσοφος, με εδάφια της Γραφής τους απέδειξε πως η παλαιότερη θεϊκή νομοθεσία δεν είναι η μωσαϊκή, διότι προηγήθηκαν αυτής η εντολή προς τον Αδάμ και η διαθήκη με τον Νώε, η οποία μάλιστα περιλαμβάνει διατάξεις αντίθετες με τον Μωσαϊκό Νόμο. όπως ο Αβραάμ και ο Μωυσής όχι μόνον δεν κατακρίθηκαν από τον Θεό για την εγκατάλειψη των προγενεστέρων νομοθεσιών και την αποδοχή νέων, αλλά αντιθέτως επαινέθηκαν από τον Θεό, ενώ μάλιστα στις παλαιότερες νομοθεσίες δεν αναγγελόταν η αντικατάστασή τους, πολύ περισσότερο οι Χριστιανοί υπήκουσαν στο θέλημα του Θεού υιοθετώντας τη νέα πίστη, εφ' όσον μάλιστα αυτή είχε αναγγελθεί δια μέσου των ιδίων των Προφητών. Ο αναμενόμενος Μεσσίας. Συνδέοντας την παρέλευση του Νόμου με τον ερχομό του Μεσσία, οι Ιουδαίοι ισχυρίσθηκαν ότι, εφ' όσον ο Μεσσίας δεν είχε έλθει ακόμη, δεν έπρεπε να παρέλθει ούτε και η μωσαϊκή πίστη. απαντώντας ο Άγιος με παράθεση σχετικών προφητειών, τους απέδειξε πως ο αναμενόμενος Μεσσίας είναι ο Ιησούς Χριστός, στο πρόσωπο του Οποίου εκπληρώθηκαν οι μεσσιακές προφητείες.
Η Εκκλησία, από την αρχή του σωτηρίου έργου της μέχρι και σήμερα, δέχεται τα διασταυρούμενα πυρά δύο εντελώς αντιθέτων κόσμων: αφ' ενός του Ιουδαϊσμού, ο οποίος δεν έπαυσε ποτέ να βλέπει το Χριστιανισμό ως μία αίρεση του παλαιοδιαθηκικού μονοθεϊσμού, στην οποία διαβλέπει ενίοτε και χρώμα ειδωλολατρικό, αφ' ετέρου του παγανιστικού κόσμου, ο οποίος ιδιαίτερα τώρα, κατά την επανεμφάνισή του στο νέο ελληνικό κράτος, κατηγορεί την Εκκλησία για τα συντριπτικά κτυπήματα που επέφερε κατά του εθνισμού και, κατά τα λεγόμενα των νεοπαγανιστών, και κατά του άρρηκτα συνδεδεμένου με αυτόν Ελληνισμού. παραβλέποντας προς το παρόν το νεοπαγανισμό, δεν μπορούμε να μη σταθούμε στον Ιουδαϊσμό. Κατά καιρούς κάνουν τις εμφανίσεις τους μομφές εναντίον των Αγίων Πατέρων, για την διδασκαλία τους κατά του Ιουδαϊσμού, ως προδρόμων του αντισημιτικού μένους6. Για το αν οι πατερικές απόψεις προκάλεσαν ποτέ στο πλήρωμα της μιας Εκκλησίας, της Ορθοδόξου, αντισημιτικό μίσος, δεν θα μπορούσαν να βρεθούν αξιοπιστότεροι μάρτυρες από τους ιδίους τους αρθρογράφους των εβραϊκών «Χρονικών» οι οποίοι συχνά-πυκνά μνημονεύουν ευφήμως την βοήθεια που οι Εβραίοι έλαβαν από τους Έλληνες κατά τους ναζιστικούς διωγμούς. το αντισημιτικό μένος ας το αναζητήσουν στην «εκκλησία» της Ιεράς Εξετάσεως του Παπισμού. Τί έχουν άρα γε να πουν οι κατήγοροι αυτοί για το γεγονός πως η Εκκλησία μας εορτάζει τους αγίους επτά μάρτυρες Μακκαβαίους, οι οποίοι μαρτύρησαν από τους Έλληνες ειδωλολάτρες του Αντιόχου του Επιφανούς χάριν του Μωσαϊκού Νόμου7; Εκεί σίγουρα δεν μπορούν να δουν «αντισημιτικό μένος»! Δεν βλέπουν πως ο χριστιανικός λαός αποδέχθηκε με τιμή την προσωνυμία «νέος Ισραήλ»; Μήπως όλοι οι Άγιοι Απόστολοι αλλά και ο ίδιος ο Κύριος και η Θεοτόκος δεν ήσαν κατά σάρκα Εβραίοι; Καλύτερη απόδειξη για την αγάπη με την οποία η Εκκλησία διατήρησε όλα τα αγαθά στοιχεία του ιουδαϊκού Νόμου αποτελούν οι κατηγορίες των νεοπαγανιστών αρχαιολατρών για εισαγωγή εβραϊκών στοιχείων στο Βυζάντιο εξ αιτίας της Εκκλησίας8 (σημειωτέον ότι οι νεοπαγανιστές αυτοί δεν έχουν την ευρύτητα των αρχαίων ημών προγόνων που συνειδητοποίησαν την ανωτερότητα της χριστιανικής πίστεως έναντι της ελληνικής φιλοσοφίας και την αποδέχθηκαν). Συνεπώς οι λόγοι των Πατέρων δεν θίγουν την φυλή, αλλά την κακή προαίρεση τόσο των απίστων Ιουδαίων του φαρισαϊκού κατεστημένου, όσο και των απίστων εθνικών, ακόμη και των Ελλήνων. Σφοδροτέρους κατηγόρους της ιουδαϊκής σκληροκαρδίας και απιστίας δε μπορεί να βρει κανείς από τους ιδίους τους Ιουδαίους Προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης. την ελεγκτική νουθεσία εκείνων ακολουθούν και οι Άγιοι, ως πνευματικοί τους απόγονοι. Θα επιθυμούσαν βέβαια μερικοί Ιουδαίοι να σιωπήσουν οριστικά όσοι επισημαίνουν τα σφάλματα του ιουδαϊκού παρελθόντος, τα οποία οι σημερινοί σιωνιστές συνεχίζουν, προοδοποιώντας την παγκόσμια κυριαρχία του «Μεσσία» που αναμένουν. όμως οι Άγιοι δεν έχουν πνεύμα δειλίας και ανθρωπαρεσκείας, αλλά «δυνάμεως και αγάπης και σωφρονισμού»9. και καθώς αυτοί υβρίζονται ως φυλετιστές, επαληθεύεται απλώς ό,τι ο Κύριος είπε. «έρχεται ώρα κατά την οποία ο καθένας που θα σας φονεύει θα νομίσει ότι προσφέρει λατρεία στο Θεό»10. Βεβαίως και αρκετοί Χριστιανοί, προφανώς μη γνωρίζοντες, θα ήταν πρόθυμοι να απαλειφθούν από τα εκκλησιαστικά λειτουργικά κείμενα όσα λέγονται περί των σταυρωτών του Κυρίου.11 ή διακατέχονται αδίκως από ενοχή έναντι του Ιουδαϊσμού; εφ' όσον έτσι, λοιπόν, σκέπτονται, επεδίωξαν τουλάχιστον την ταυτόχρονη απάλειψη όσων αντιχριστιανικών στοιχείων περιλαμβάνουν ανάλογα εβραϊκά κείμενα, ανάμεσα στα οποία και βλασφημίες για τον Κύριο και την Θεοτόκο και κατάρες κατά των «αιρετικών Χριστιανών»
Βεβαίως το σύνθημα της Νέας Εποχής «αγάπησε τον Θεό του πλησίον σου» κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος ανάμεσα σε όσους προτιμούν την πρόσκαιρη εν τω ψεύδει αγάπη των ανθρώπων από την εν αληθεία σωτηρία εκείνων. ωστόσο η Εκκλησία ακολουθώντας το παράδειγμα του Σωτήρος της θα ελέγχει πάντοτε οιοδήποτε πνεύμα αντιστρατεύεται την αλήθεια, η οποία είναι μόνον ο Χριστός12, και δεχο­μένη τα κτυπήματα θα λέγει μετά του Πρωτομάρτυρος Στεφάνου εν αγάπη, «Κύριε, μη στήσης αυτοίς την αμαρτίαν ταύτην»13.



Το κείμενο του διαλόγου

Αφού επιβιβάστηκε σ' ένα πλοίο, συνέχισε το ταξίδι του για τη χώρα των Χαζάρων14, μέσα από τη Μαιώτιδα Λίμνη15 και την Κασπία Πύλη16 του Όρους Καυκάσου.
Οι Χάζαροι όμως απέστειλαν προς συνάντησή του ένα άνθρωπο κακοήθη και δόλιο, ο οποίος αρχίζοντας να συνομιλεί με αυτόν, είπε τα εξής: «Πώς συμβαίνει σ' εσάς να έχετε μία τόσο κακή συνήθεια, δηλαδή να διορίζετε πάντοτε αυτοκράτορα από διαφορετικό γένος; Εμείς στο σημείο αυτό ακολουθούμε πάντοτε το γένος»17. Τότε ο Φιλόσοφος του είπε. «Και ο Θεός επίσης αντί του Σαούλ, ο οποίος δεν έπραξε το αρεστόν ενώπιόν Του, εξέλεξε τον Δαυίδ και το γένος του, διότι εκείνος ευαρέστησε σ' Αυτόν»18. Εκείνος τότε του είπε: «Πώς συμβαίνει λοιπόν, ώστε σεις, όταν κρατάτε στα χέρια σας τις Γραφές, να απαγγέλετε όλες τις παραβολές μέσα απ' αυτές, ενώ εμείς δεν κάνουμε έτσι αλλά, χωρίς να καυχώμαστε για τις Γραφές, όπως εσείς, έχουμε όλη τη σοφία στη μνήμη μας, σαν να την έχουμε καταπιεί;» Τότε του είπε ο Φιλόσοφος. «Σου απαντώ ως προς αυτό. Όταν συναντήσεις άνθρωπο γυμνό και σου λέγει "Έχω πολλά ενδύματα και χρυσό", τον πιστεύεις παρ' ότι τον βλέπεις γυμνό;» Εκείνος είπε «Όχι». «Το ίδιο λέω λοιπόν και σ' εσένα. Αφού έχεις καταπιεί όλη τη σοφία, τότε εξήγησέ μας πόσες γενεές υπήρξαν μέχρι τον Μωυσή και πόσα έτη περιέχει κάθε γενεά»; Τότε ο απεσταλμένος δεν μπόρεσε να απαντήσει και έτσι εσιώπησε.
Όταν ο Φιλόσοφος έφθασε εκεί19 και επρόκειτο να λάβει θέση κοντά στο Χαγάνο για το δείπνο, τον ρώτησαν: «Ποιό είναι το αξίωμά σου για να σε τοποθετήσουμε σε θέση ανάλογη με την τάξη σου;». Ο Φιλόσοφος τότε τους απάντησε: «Είχα ένα πολύ σημαντικό και επιφανή πρόγονο, ο οποίος σύμφωνα με την τάξη του στεκόταν πάντοτε κοντά στον αυτοκράτορα. ωστόσο παραιτήθηκε εκουσίως από την τιμητική θέση που του είχε δοθεί, και για τον λόγο αυτόν εξορίστηκε. Αφότου έφθα­σε σε περιοχή ξένη προς την χώρα του, περιέπεσε σε δυστυχία και εκεί με εγέννησε. Επιζητώντας την παλαιά εκείνη αξία του προπάτορός μου, δεν επιθυμώ να προβάλω άλλη. είμαι, δηλαδή, απόγονος του Αδάμ». «Ξένε, μας ομιλείς αξίως και ορθώς», αποκρίθηκαν εκείνοι. από τότε άρχισαν να του αποδίδουν ακόμη μεγαλύτερη τιμή.
Ο Χαγάνος έλαβε το ποτήρι του και είπε. «Πίνω στο όνομα του ενός Θεού, ο Οποίος δημιούργησε όλη την κτίση»20. Τότε ο Φιλόσοφος παίρνοντας το δικό του ποτήρι είπε. «Πίνω εις το όνομα του Θεού και του Λόγου Του, δια του Οποίου στερεώθηκαν οι ουρανοί, και του ζωοποιού Πνεύματος, δια του οποίου συγκρατείται όλη η δύναμη των ουρανών»21. Ο Χαγάνος του απάντησε λέγοντας. «Ομιλούμε όλοι με τον ίδιο τρόπο, έχουμε όμως διαφορά μόνο σ' αυτό το σημείο, γιατί εσείς υμνείτε την Τριάδα, εμείς αντιθέτως, ερμηνεύοντας σωστά την Γραφή, υμνούμε τον ένα Θεό». Τότε του είπε ο Φιλόσοφος. «Μα, η Γραφή είναι εκείνη που κηρύττει τον Λόγο και το Πνεύμα. Αν απονέμει κάποιος σε σένα την τιμή, δεν σέβεται όμως τον λόγο και το πνεύμα σου, ενώ αντιθέτως κάποιος άλλος αποδίδει τιμή και στα τρία, ποιος από τους δύο δείχνει περισσότερο σεβασμό;»22 «Αυτός που τιμά και τα τρία». «Συνεπώς και εμείς, απάντησε ο Φιλόσοφος, πράττουμε καλύτερα, διότι δίνουμε εξήγηση σύμφωνα με τα πράγματα, και ακούμε τους Προφήτες. Ο Ησαΐας είπε. "Άκουγέ με Ιακώβ και Ισραήλ, τους οποίους εγώ καλώ. Εγώ είμαι ο πρώτος και εγώ υπάρχω εις τον αιώνα και εγώ υπάρχω τώρα. Και τώρα με απέστειλε ο Κύριος και το Πνεύμα του"»23.
Αλλά οι Ιουδαίοι, οι οποίοι στέκονταν γύρω τους, είπαν σ' αυτόν: «Πες μας, όμως, πώς μπορεί μία γυναίκα να περιλάβει στο σώμα της το Θεό, τον Οποίον δεν μπορεί ούτε να δει, συνεπώς πολύ περισσότερο να Τον γεννήσει;». Τότε ο Φιλόσοφος έδειξε με το δάκτυλο τον Χαγάνο και τον πρώτο του σύμβουλο και είπε. «Αν κάποιος πει αφ' ενός ότι ο πρώτος σύμβουλος δεν μπορεί να φιλοξενήσει το Χαγάνο, ισχυρισθεί αφ' ετέρου ότι το Χαγάνο μπορεί να τον φιλοξενήσει και να τον τιμήσει ο τελευταίος δούλος, πέστε μου, πώς θα μπορούσε κανείς να χαρακτηρίσει τον άνθρωπο αυτό, παράφρονα ή λογικό;». Είπαν τότε εκείνοι. «Βεβαίως τελείως παράφρονα». Τότε τους είπε ο Φιλόσοφος. «Ποιο είναι το πιο τίμιο σε ολόκληρη την ορατή κτίση;». Εκείνοι απάντησαν «Ο άνθρωπος, εφ' όσον πλάσθηκε κατ' εικόνα του Θεού»24. Τότε ο Φιλόσοφος τους είπε περαιτέρω: «Τότε και σεις, λοιπόν, είστε παράφρονες, διότι ισχυρίζεσθε ότι ο Θεός δεν μπορεί να ενοικήσει στον άνθρωπο. εν τούτοις ο Θεός κρύφθηκε σε βάτο25, σε νεφέλη26, σε θύελλα και καπνό27, όταν αποκαλύφθηκε στον Μωυσή και τον Ιώβ28. Άλλωστε πώς μπορούσε να θεραπεύσει κάποιον άλλον και όχι τον ασθενή; Αφότου το ανθρώπινο γένος περιέπεσε σε διαφθορά, από ποιον θα μπορούσε να ανακαινισθεί, παρά μόνο από τον ίδιο τον Δημιουργό29; Απαντήστε μου! Όταν ο ιατρός επιθυμεί να βάλει στον ασθενή κατάπλασμα αλλά το τοποθετεί πάνω σε ξύλο ή πέτρα επιτυγχάνει μήπως τίποτε με τον τρόπο αυτό30; Όπως είπε δε και ο Μωυσής δια του Αγίου Πνεύματος στην προσευχή του και εξέτεινε τα χέρια του: "Μη μας δείξεις πλέον τον Εαυτό Σου, ο ελεήμων Θεός, σε κεραυνό πάνω στους βράχους και στη φωνή της σάλπιγγος, αλλά είσελθε στην καρδιά μας και άρε τις αμαρτίες μας". έτσι λέγει ο Ακύλας»31.
Μετά το δείπνο αποχωρίστηκαν προηγουμένως όμως όρισαν ημέρα κατά την οποία θα συζητούσαν για όλα τα θέματα αυτά.
Αφού έλαβε πάλι θέση ο Φιλόσοφος κοντά στον Χαγάνο είπε· «Είμαι ο μόνος ανάμεσα σας που δεν έχω συγγενείς και φίλους. Εν τούτοις συνομιλούμε όλοι για το Θεό, στα χέρια του Οποίου βρίσκονται τα πάντα, όπως και οι καρδιές μας. Όσοι από μας είναι εύγλωττοι, όταν ομιλούμε πρέπει να μας λέγουν σε τί δεν συμφωνούν και τί δεν αντιλαμβάνονται, ώστε να μπορούν να ερωτούν και εμείς να τους εξηγούμε».
Τότε απάντησαν οι Ιουδαίοι και είπαν. «Και εμείς δεχόμαστε ότι στις Γραφές υπάρχει ο Λόγος και το Πνεύμα. Εξήγησέ μας ποιον νόμο έδωσε πρώτα ο Θεός στους ανθρώπους τον Μωσαϊκό ή εκείνον που έχετε εσείς;». Ο Φιλόσοφος απάντησε· «Μας κάνετε την ερώτηση αυτή για να ισχυρισθείτε κατόπιν ότι εσείς τηρείτε τον πρώτο νόμο;». «Ακριβώς, διότι ο άνθρωπος πρέπει να τηρεί τον πρώτο νόμο», είπαν εκείνοι. «Αν θέλετε να τηρείτε τον πρώτο νόμο, απάντησε ο Φιλόσοφος, τότε απομακρυνθείτε τελείως και ολοκληρωτικώς από την περιτομή». Εκείνοι ερώτησαν με απορία. «Γιατί το λες αυτό;», και αυτός τους απάντησε: «Εξηγήστε μου σαφώς. ο πρώτος νόμος δόθηκε στην περιτομή ή στην ακροβυστία;». Απάντησαν. «Πιστεύουμε ότι δόθηκε στην περιτομή». Τότε είπε ο Φιλόσοφος. «Ο Θεός μετά την εντολή που δόθηκε στον Αδάμ και μετά την πτώση εκείνου, δεν έδωσε για πρώτη φορά νόμο στον Νώε, τον οποίον νόμο ονόμασε διαθήκη; Είπε, δηλαδή, σ' αυτόν "Και να! Εγώ ανανεώνω την διαθήκη μου με εσάς και τους απογόνους σας, οι οποίοι θα έλθουν μετά από σας, και με όλη τη γη"32· αυτή η διαθήκη περιέχεται σε τρεις εντολές: "Θα μπορείτε να τρώγετε τα πάντα ως λάχανα χόρτου, όσα βρίσκονται στον ουρανό, στη γη και στα νερά"33 και "Πλην όμως δε θα φάγετε κρέας με αίμα, στο οποίο εδράζεται η ζωή του ζώου"34. Και ακόμη. "Όποιος χύνει αίμα ανθρώπινο θα φονευθεί, έναντι του αίματος που χύθηκε απ' αυτόν"35. Τί λέτε λοιπόν γι' αυτά, εσείς που ισχυρι­σθήκατε ότι τηρείτε την πρώτη εντολή»; Οι Ιουδαίοι αποκρίθηκαν σ' αυτόν: «Εμείς τηρούμε τον πρώτο νόμο του Μωυσή, τον οποίον ο Θεός δεν τον ονόμασε νόμο, αλλά διαθήκη, όπως ακριβώς ο Ίδιος τον ονόμασε εντολή για τους ανθρώπους στον Παράδεισο ενώ για τον Αβραάμ τον ονόμασε με άλλο τρόπο, δηλαδή περιτομή και όχι νόμο36. Διότι μεταξύ νόμου και διαθήκης υπάρχει διαφορά. Και ο δημιουργός, λοιπόν, τα ονόμασε αυτά διαφορετικά». Τότε τους απήντησε ο Φιλόσοφος. «Ως προς αυτό θα σας εξηγήσω αμέσως, το ότι δηλαδή ο νόμος ονομάζεται διαθήκη. Διότι ο Θεός είπε στον Αβραάμ. "Και θα είναι η διαθήκη μου πάνω στη σάρκα σας" (και αυτό το ονόμασε επίσης "σημείο της διαθήκης") "και θα ισχύει μεταξύ εμού και υμών"37. Κατόπιν βοά πάλι προς τον Ιερεμία. "Άκου­σε τους λόγους της διαθήκης αυτής και θα μιλήσεις προς τους Ιουδαίους και προς τους κατοίκους των Ιεροσολύμων και θα τους πεις· αυτά λέγει ο Κύριος ο Θεός του Ισραήλ. είναι καταραμένος ο άνθρωπος ο οποίος δεν θα υπακούσει στους λόγους της διαθήκης αυτής, την οποία διέταξα στους πατέρες σας την ημέρα που τους απομάκρυνα από την Αίγυπτο"»38. Προς αυτό απάντησαν οι Ιουδαίοι. «Κατά τον τρόπο αυτό πιστεύουμε και εμείς επίσης ως ορθό το ότι ο νόμος ονομάζεται και διαθήκη39. Όλοι όσοι τήρησαν τον Μωσαϊκό Νόμο ευαρέστησαν στο Θεό. Και εμείς τηρώντας αυτόν ελπίζουμε ότι ανήκουμε σ' εκείνους. Εσείς όμως καταπατείτε με τα πόδια σας τον νόμο του Θεού, γιατί έχετε εισαγάγει άλλον νόμο». Τότε τους είπε ο Φιλόσοφος. «Εμείς πράττουμε το σωστό. διότι αν ο Αβραάμ δεν αποδεχόταν την περιτομή, άλλα ενέμενε στην διαθήκη του Νώε, δεν θα ονομαζόταν φίλος του Θεού40. το ίδιο και ο Μωυσής, ο οποίος μετά από αυτά κατέγραψε τον Νόμο, αλλά δεν τήρησε τον πρώτο νόμο41. Και εμείς, λοιπόν, ακολουθώντας το παράδειγμα εκείνων, αφού λάβαμε από το Θεό νόμο, παραμένουμε σ' αυτόν, για να μείνει η εντολή του Θεού απαρασάλευτη. Όταν, δηλαδή, έδωσε ο Θεός στον Νώε τον νόμο, δεν του δήλωσε ότι θα έδιδε και άλλον ακόμη, αλλ' αντιθέτως πως αυτός θα έπρεπε να υπάρχει πάντοτε και για όλους τους ανθρώπους42. Και όταν έδωσε στον Αβραάμ την επαγγελία, επίσης δεν του ανήγγειλε ότι θα έδινε στο Μωυσή άλλον νόμο. Πώς συμβαίνει, λοιπόν, να εμμένετε εσείς στον Νόμο, παρ' όλο που ο Θεός κράζει στους λαούς "Θα αλλάξω τον νόμο μου και θα σας δώσω άλλον;"43. Γιατί ο Ιερεμίας το είπε σαφέστατα. "Ιδού έρχονται ημέρες, λέγει ο Κύριος, και θα συνάψω με τον οίκο Ισραήλ και τον οίκο Ιούδα νέα διαθήκη, η οποία δε θα είναι όμοια με τη διαθήκη που εσύναψα με τους πατέρες τους την ημέρα που τους έπιασα από το χέρι και τους έβγαλα από την γη της Αιγύπτου, διότι εκείνοι δεν παρέμειναν στη διαθήκη μου και εγώ τους παραμέλησα, λέγει ο Κύριος. Διότι αυτή είναι η διαθήκη μου που θα συνάψω με τον οίκο Ισραήλ μετά από εκείνες τις ημέρες, λέγει ο Κύριος:
θα δώσω νόμους στη διάνοιά τους και θα τους γράψω πάνω στις καρδιές τους. και θα είμαι γι' αυτούς Θεός, και αυτοί θα είναι για μένα ο λαός μου"44. Και ο ίδιος ο Ιερεμίας λέγει πάλι αλλού. “Αυτά λέγει ό Κύριος των δυνάμεων σταθήτε στις οδούς και δείτε, και αναζητήστε τις αιώνιες οδούς του Κυρίου και δείτε ποια είναι η αγαθή οδός, και βαδίζετε πάνω σ' αυτήν, και θα βρείτε αγιασμό για τις ψυχές σας. Και είπαν. δεν θα πάμε. "Άκουγε γη. να, εγώ επιφέρω πάνω στο λαό αυτόν κακά, που είναι ο καρπός της αμετανοησίας τους, διότι δεν έδωσαν προσοχή στα λόγια μου και απώθησαν τον νόμο μου "46. Όμως δεν επιθυμώ μόνο με τις λέξεις αυτές, αλλά και επί τη βάσει άλλων αποδείξεων από τις προφητείες να δείξω σαφέστατα ότι ο Νόμος έλαβε τέλος».
Οι Ιουδαίοι απάντησαν «Κάθε Ιουδαίος γνωρίζει ότι αυτό αληθώς θα συμβεί, ωστόσο ο καιρός του Μεσσία δεν έφθασε ακόμη»47. Τότε ο Φιλόσοφος τους είπε. «Γιατί φέρετε την αντίρρηση αυτή, αν και βλέπετε ότι η Ιερουσαλήμ καταστράφηκε, ότι οι θυσίες σταμάτησαν και συνέβησαν και όλα τα υπόλοιπα, όσα οι προφήτες προφήτευσαν σχετικώς με σας; Ο Μαλαχίας, λόγου χάριν, λέγει σαφέστατα: "δεν ευαρεστούμαι με σας, λέγει Κύριος Παντοκράτωρ, και δε θα δεχθώ θυσία από τα χέρια σας. διότι από την ανατολή του ηλίου μέχρι τη δύση έχει δοξασθεί το όνομά μου στα έθνη, και σε κάθε τόπο προσφέρεται θυμίαμα και θυσία καθαρά στο όνομά μου, γιατί το όνομά μου είναι μέγα στα έθνη, λέγει Κύριος Παντοκράτωρ"»48. «Ό,τι λέγεις σχετικώς, είπαν εκείνοι, ερμηνεύεται ως εξής. δια μέσου ημών θα ευλογηθούν όλα τα έθνη και θα περιτμηθούν στην Ιερουσαλήμ»49. Ο Φιλόσοφος απάντησε. «Ο Μωυσής ομιλεί έτσι ακριβώς. "εάν ολοψύχως υπακούσετε σ' όλες αυτές τις εντολές, τις οποίες εγώ σας δίνω εντολή να εφαρμόζετε, τότε τα σύνορά σας θα είναι από την Ερυθρά Θάλασσα μέχρι τα παράλια του Αντιλιβάνου και από την έρημο μέχρι τον Ευφράτη ποταμό"50, και τα λοιπά. Εμείς, τα έθνη, ευλογηθήκαμε "εν τω σπέρματι του Αβραάμ"51 καθώς καί με αυτόν που προήλθε από την ρίζα του Ιεσσαί, είμαστε ευλογημένοι δι' εκείνου ο Οποίος είναι "προσδοκία εθνών"52 και ονομάσθηκε γι' αυτό φως του κόσμου και όλων των νήσων53. Φωτισθήκαμε με την δόξα του Θεού54, όχι όμως κατά τον νόμο αυτό, ούτε σε κάποια πόλη. Διότι έτσι φωνάζουν οι Προφήτες με έμφαση. Ο Ζαχαρίας λέγει σχετικώς. "Χαίρε σφόδρα, κόρη μου Σιών. ιδού, ο βασιλιάς σου έρχεται. Είναι πράος και κάθεται σε όνο και σε πουλάρι όνου"55. Και παρακάτω. "Και θα καταστρέψει τα όπλα του Εφραίμ και το ιππικό της Ιερουσαλήμ. θα αναγγείλει ειρήνη στα έθνη και θα γίνει άρχοντας από το ένα άκρο της γης ως το άλλο"56. Ο Ιακώβ είπε ότι "δε θα λείψει άρχοντας από τους Ιουδαίους και ηγέτης από τους απογόνους του, ώσπου να έλθουν τα αποταμιευμένα γι' αυτόν ο Οποίος είναι η προσδοκία των εθνών"57. Εφόσον βλέπετε ότι όλα αυτά έλαβαν την συμπλήρωση και εκπλήρωσή τους, ποιον άλλον περιμένετε ακόμη; Διότι και ο Δανιήλ, είπε, αφού διδάχθηκε από άγγελο,«Εβδομήντα εβδομάδες απομένουν μέχρι τον Χριστό, τον Κύριο», δηλαδή τετρακόσια εβδομήντα χρόνια, «για να σφραγισθεί κάθε προφητική όραση και κάθε προφήτης»58. Ποια είναι, κατά την γνώμη σας, η σιδηρά βασιλεία για την οποία μίλησε ο Δανιήλ στο όραμα;»59. Αποκρίθηκαν. «Η ρωμαϊκή βασιλεία»60. τότε τους απήντησε ο Φιλόσοφος. «Και ποιος είναι ο λίθος που προέρχεται από το όρος και δεν κόπηκε από ανθρώπινο χέρι;»61. «Ο Μεσσίας», απάντησαν και συνέχισαν «Αν λοιπόν δεχθούμε, βάσει των προφητών και των άλλων επιχειρημάτων ότι ο Μεσσίας ήδη ήλθε, όπως εσύ ισχυρίζεσαι, πώς τότε συμβαίνει ώστε η ρωμαϊκή βασιλεία να εξακολουθεί να κυριαρχεί;». «Δεν υπάρχει πλέον, απάντησε ο Φιλόσοφος, διότι έδυσε, όπως και οι άλλες βασιλείες, σύμφωνα με την παραβολή της προφητικής εικόνας. Γιατί η βασιλεία μας δεν είναι ρωμαϊκή, αλλά είναι η βασιλεία του Χριστού, καθώς επίσης είπε και ο Προφήτης· "Θα εγείρει ο Θεός του ουρανού βασιλεία, η οποία δε θα καταστραφεί στους αιώνες, και η βασιλεία του δεν θα αφεθεί σε άλλον λαό. θα θρυμματίσει και θα κοσκινίσει όλες τις βασιλείες και η ίδια θα υφίσταται αιωνίως"62. Δεν είναι αυτή η βασιλεία του Χριστού, η οποία τώρα ονομάζεται από το όνομα του Χριστού; Αντιθέτως οι Ρωμαίοι ήταν ειδωλολάτρες. Αλλ' αυτοί κυριαρχούν προερχόμενοι άλλοτε από ένα λαό ή φυλή και άλλοτε από άλλο, στο όνομα του Χριστού, όπως δείχνει και ο Προφήτης Ησαΐας, λέγοντάς μας. "Θα αφήσετε όνομα που θα προκαλεί αηδία στους εκλεκτούς μου, εσάς δε, θα σας φονεύσει ο Κύριος. Σε όσους όμως τον υπηρετήσουν θα δοθεί όνομα καινούργιο, το οποίο θα είναι ευλογημένο στη γη. διότι θα δοξολογήσουν τον αληθινό Θεό που βρίσκεται στους ουρανούς"63. Δεν εκπληρώθηκαν όλες οι προφητείες οι οποίες σαφώς λέχθηκαν για τον Χριστό; Την γέννησή του από Παρθένο, την αναγγέλλει σαφώς ο Η­σαΐας λέγοντας τα παρακάτω: "Ιδού η Παρθένος θα συλλάβει και θα γεννήσει υιό, και θα τον ονομάσεις Εμμανουήλ", το οποίο ερμηνεύεται "Ο Θεός είναι μαζί μας"64. Και ο Μιχαίας είπε. "Και συ Βηθλεέμ, γη του Ιούδα, δεν είσαι ουδαμώς η πιο μικρή μεταξύ των ηγεμόνων των Ιουδαίων. διότι από σένα θα εξέλθει ηγέτης, ο οποίος θα ποιμάνει τον λαό μου τον Ισραήλ. Η αρχή του χρονολογείται στην αρχή της αιωνιότητας. γι' αυτό ο Κύριος θα τους παραδώσει, μέχρι τον καιρό που η έγκυος θα γεννήσει"65. Και ο Ιερεμίας. "Ρωτήστε και μάθετε αν γέννησε αγόρι. διότι είναι μεγάλη η ημέρα εκείνη και δεν υπάρχει άλλη σαν αυτή. ο καιρός είναι κρίσιμος για τους απογόνους του Ιακώβ, και από αυτόν θα σωθούν"66. Και ο Ησαΐας είπε. "Πριν να γεννήσει η γυναίκα που βρισκόταν στις ωδίνες, πριν να έλθει ο πόνος των ωδίνων, ξέφυγε και γέννησε αγόρι"67.

(συνεχίζεται)

Επιμέλεια - Παρουσίαση
Νικόλαος Ζήσης

1. Το απόσπασμα από το έργο Βίος Κωνσταντίνου 9.10, Επιστημονική Επετηρίς της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης 12 (1967) σελ. 129-134, απ' όπου και αρκετές αγιογραφικές παραπομπές, τις οποίες επιμελήθηκε ο εκδότης του Βίου, Καθηγητής Ιω. Αναστασίου.
2. Π. Χρήστου, Κύριλλος και Μεθόδιος οι Θεσσαλονικείς φωτισταί των Σλάβων, Θεσσαλονίκη 19882, σελ. 44 εε. Βίος Κωνσταντίνου 8, ένθ' ανωτ., σελ. 127.
3. Βίος Κωνσταντίνου 8, ένθ' ανωτ., σελ. 128.
4. Από τα βιβλία της Π.Δ. που αποδέχεται η Εκκλησία, ο στενός ιουδαϊκός κανόνας δεν περιλαμβάνει τα λεγόμενα «δευτεροκανονικά»: Α' Έσδρας, Τωβίτ, Ιουδίθ, Α', Β', και Γ' Μακκαβαίων, Σοφία Σολομώντος, Σοφία Σειράχ, Βαρούχ και Επιστολή Ιερεμίου.
5. Το ότι η Παλαιά Διαθήκη ομιλεί συνεσκιασμένα περί της θεότητος του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, αποδίδεται από τους Πατέρες στο γεγονός της έλλειψης πνευματικής ωριμότητος των Εβραίων, η οποία θα μπορούσε να μετατρέψει την πίστη τους στην τριαδικότητα του Θεού, σε αποδοχή τριών θεών, δηλ. σε πολυθεΐα. Βλ. π.χ. Αγιου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Εις τους Ψαλμούς 109, 1, PG 55, 266. «Επειδή γαρ εξελθών εμοσχοποίησας και τω Βεελφεγώρ ετελέσθης, και προς δήμον θεών ης επτοημένος, την άνομον εκείνην πολυθεΐαν εισάγων, αναστέλλων σου το νόσημα, προς αντιδιαστολήν των ουκ όντων θεών το Εις έθηκεν, ου προς αθέτησιν του Μονογενούς».
6. Βλ. σχετικό άρθρο περί δήθεν αντισημιτισμού του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Σπ. Καραλη, «Χριστιανικός αντισημιτισμός», Χρονικά, Όργανο του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου της Ελλάδος, τόμ. 18, 135 (Ιαν.-Φεβ. 1995) 3-6. Ερμηνεία των θέσεων του Αγίου και αναίρεση των απόψεων αυτών υπό Ιωάννας Μπουμπα, Ιουδαίοι και Ιουδαϊσμός κατά τον Άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο, Θεσσαλονίκη 1998 (διπλωματική εργασία υποβληθείσα στο Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας Α.Π.Θ.).
7. Μαρτύρησαν το 168 π.Χ. Η μνήμη τους τελείται, μαζί με της μητέρας τους Σολομονής και του διδασκάλου τους, Ελεαζάρου, την 1η Αυγούστου.
8. Βλ. τα πρακτικά σχετικής ημερίδας στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών Ελληνισμός-Χριστιανισμός στο Βυζάντιο. Το Βυζάντιο ωφέλησε ή έβλαψε τον Ελληνισμό; εκδ. «Ελεύθερη σκέψις», Αθήνα 1998, σελ. 28. 31 εε. 38. 86.
9. Β' Τιμ. 1, 7.
10. Ιω. 16,2.
11. Βλ. D. Berger, "Jewish-Christian Polemics", The Encyclopedia of Religion 11 (1987) σελ. 389. «The institutional separation of the two religions was furthered when a curse against the minim [σ.σ. εν, τους αιρετικούς, δηλ. τους Χριστιανούς] was inserted into the rabbinic prayer book... In the Talmud itself, clear references to Jesus are exceedingly rare, but those that exit do iclude the assertion that he was a sorcerer who led his followers astray... The various versions of Toledot Jeshu trace Jesus' life from his birth as a result of Mary's liaison with a Roman soldier through his checkered career as a sorcerer and on to his ignominious hanging between two thieves on a massive stalk of cabbage».
12. Ιω. 14, 6. «εγώ ειμι η οδός και η αλήθεια και η ζωή».
13. Πράξ. 7, 60.
14. Οι Χάζαροι την περίοδο της διηγήσεως μας κατείχαν την περιοχή από την Κριμαία ως τον Κάτω Βόλγα και από τον Εύξεινο Πόντο ως την Κασπία Θάλασσα. Π. Χρήστου, ένθ' ανωτ., σελ. 44.
15. Μαιώτις Λίμνη καλείται η Αζοφική Θάλασσα, τμήμα της Μαύρης Θάλασσας που περιβάλλει τη χερσόνησο της Κριμαίας από τα ΒΑ.
16. Κασπία Πύλη του Όρους Καυκάσου ονομάζονται τα στενά μεταξύ του Όρους Καυκάσου και της Κασπίας θάλασσας. Π. Χρήστου, ένθ' ανωτ., σελ. 46.
17. Συνάγεται και από την ιστορία των βασιλέων των Βασιλείων Ισραήλ και Ιούδα στα βιβλία Γ' και Δ' Βασιλειών.
18. Επειδή ο βασιλεύς Σαούλ παρέβη την εντολή του Θεού να μην κρατήσει κανένα από τους Αμαληκίτες αιχμαλώτους στη ζωή, ο προφήτης Σαμουήλ δέχθηκε θεϊκή εντολή να επιτιμήσει τον Σαούλ και να χρίσει αντ' αυτού νέο βασιλέα του Ισραήλ τον Δαυίδ, όπως και έγινε. βλ. Α' Βασ. 15, 9-26. 16, 1-13.
19. Πιθανώτατα στην πόλη Σάρκελ. αργότερα ενδέχεται η αποστολή να οδηγήθηκε και στην τότε πρωτεύουσα της Χαζαρίας, το Σεμέντερ. Π. ΧΡΗΣΤΟΥ, ένθ' ανωτ.
20. Σύμφωνα με το Δευτ. 6,4. «Άκουε, Ισραήλ. Κύριος ο Θεός ημών Κύριος εις εστι», και το Ζαχ. 14, 9. σύμφωνα επίσης με τα Γέν. 2, 1-7, Ψαλμ. 133, 3, Ησ. 42, 5. 45, 18.
21. Ψαλμ. 32, 6. «τω λόγω Κυρίου οι ουρανοί εστερεώθησαν και τω πνεύματι του στόματος αυτού πάσα η δύναμις αυτών.
22. Η αναφορά στο λόγο και το πνεύμα του ανθρώπου ως σε στοιχεία ενδεικτικά της τριαδικότητος του Θεού δεν είναι τυχαία. στην ανθρωπολογία πολλών αγίων Πατέρων, το «κατ' εικόνα Θεού» του ανθρώπου εντοπίζεται στο τριμερές της ψυχής (νους, λόγος, πνεύμα), το οποίο εικονίζει το τρισυπόστατον της Αγίας Τριάδος. Βλ. Ιερομονάχου Αμφιλοχιου Ραντοβιτς, Το μυστήριον της Αγίας Τριάδος κατά τον Άγιον Γρηγόριον τον Παλαμάν, Ανάλεκτα Βλατάδων 16, εκδ. Πατριαρχικόν Ίδρυμα Πατερικών Μελετών, Θεσσαλονίκη 1973, σελ. 45 εε. Μοναχού Χρυσοστόμου Διονυςιατου, Θεός Λόγος και ανθρώπινος λόγος. Οι ενέργειες της ψυχής στην πατερική ανθρωπολογία, Ιερά Μονή Αγίου Διονυσίου Άγιον Όρος 1998, σελ. 97 εε.
23. Πρβλ. Ησ. 48,12.16.
24. Γεν. 1,26.
25. Έξοδ. 3, 2-6, Πράξ. 7, 30.
26. Έξοδ. 34, 5, Αριθμ. 14, 14.
27. Έξοδ. 19, 16-19, Ιώβ 38, 1. 40, 6.
28. Βεβαίως το επιχείρημα εδώ έχει σημασία για τους αλλοπίστους, οι οποίοι ευρίσκονταν σε άγνοια. ο τρόπος της εμφανίσεως του Κυρίου στις θεοφάνειες της Παλαιάς Διαθήκης διαφέρει από την Ενσάρκωσή Του, καθ' όσον στις θεοφάνειες αποκαλυπτόταν η άκτιστη δόξα Του, ενώ στην ενανθρώπηση ενώθηκε ο Ίδιος υποστατικά με την ανθρώπινη φύση. όπως σημειώνει ο Καθηγητής Αντ. Παπαδόπουλος: «Βέβαια το φως και ο γνόφος η "φωτεινή νεφέλη" και ο "λαμπρινός γνόφος" υπερβαίνουν τον συμβολισμό. στην εμπειρία των θεουμένων είναι η δόξα του Θεού και ο Κύριλλος προφανώς το γνωρίζει. Υπογραμμίζει όμως ότι ο άνθρωπος, ως εικόνα του Θεού, είναι τιμιώτερον από οποιοδήποτε στοιχείο φυσικό, όπως είναι η βάτος, η νεφέλη, για να τονίσει συλλογιστικά το δυνατό της σαρκώσεως του Θεού Λόγου δια της Παρθένου Μαρίας». ΑΝΤ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ, Μαρτυρία και διακονία της Ορθοδοξίας σήμερα, τόμ. Γ', εκδ. Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1990, σελ. 192ε.
29. Στην ενανθρώπηση του Κυρίου επαληθεύεται και πάλι ό,τι ο προφήτης Ησαΐας (63, 9) λέγει για τη σωτηρία των Ισραηλιτών στην έρημο, πως δηλ. ο ίδιος ο Κύριος ενήργησε την σωτηρία. «ου πρέσβυς ουδέ άγγελος, αλλ' αυτός ο Κύριος έσωσεν αυτούς δια το αγαπάν αυτούς και φείδεσθαι αυτών. αυτός ελυτρώσατο αυτούς και ανέλαβεν αυτούς και ύψωσεν αυτούς πάσας τας ημέρας του αιώνος». Έτσι ερμηνεύει ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, Εις το αποστολικόν ρητόν το λέγον «Ου μόνον δε...» 3, PG 51, 160.
30. Είναι φανερή και στα λόγια του Αγίου Κυρίλλου η χριστολογική και ανθρωπολογική θέση της Εκκλησίας πως ο άνθρωπος δεν δικαιούται μόνο δια των έργων του Νόμου (πρβλ. Ρωμ. 3, 20. Γαλ. 2, 16. 3, 10.), μιας δηλ. εν γένει ηθικής εξωτερικά αλλά αχαρίτωτης ζωής, αλλά από την συμμετοχή του ανθρώπου στη χάρη του Παναγίου Πνεύματος, η οποία κατέστη μεθεκτή λόγω της ένωσης θείας και ανθρωπίνης φύσεως στο ένα Πρόσωπο του Χριστού. η χάρη αυτή απεργάζεται την χριστοποίηση του ανθρώπου, όταν αυτός εφαρμόζει τις εντολές. Η θέση αυτή εκφράζεται περιεκτικά στην φράση του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου «το απρόσληπτον αθεράπευτον, ο δε ήνωται Θεώ τούτο και σώζεται» (Επιστολή 101, PG 37, 181C-184A). ό,τι δηλαδή από την ανθρώπινη φύση δεν προσελήφθη από τον Υιό και Λόγο στην Υπόστασή Του, ώστε να ενωθεί με την θεότητα, δεν είναι δυνατόν να θεραπευθεί από την αμαρτία. Πρβλ. τις σχετικές θέσεις του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου εν Πρωτοπρεσβυτέρου Θ. ΖΗΣΗ, Η σωτηρία του ανθρώπου και του κόσμου, Πατερικά 2, έκδ. Βρυέννιος, Θεσσαλονίκη 1996, σελ. 194εε. επίσης Ν. ΜΑΤΣΟΥΚΑ, Ορθοδοξία και αίρεση, Φιλοσοφική και Θεολογική Βιβλιοθήκη 23, έκδ. Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 19922, σελ. 283.295.
31. Ο Ακύλας, αποστάτης του Χριστιανισμού, από τον οποίο μεταπήδησε στον Ιουδαϊσμό, εκπόνησε ελληνική μετάφραση της Παλαιάς Διαθήκης, προς αντικατάσταση αυτής των Εβδομήκοντα, περί το 130 μ.Χ. Λείψανα της μεταφράσεώς του σώζονται στα εξαπλά του Ωριγένους. Βλ. ΣΤΑΥΡΟΥ ΚΑΛΑΝΤΖΑΚΗ, Εισαγωγή στην Παλαιά Διαθήκη, εκδ. Π. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1992, σελ. 158ε. Το ότι ο Άγιος Κύριλλος παραπέμπει στη μετάφραση του Ακύλα έχει σημασία εκτεινόμενη πέραν της απλής παραθέσεως ενός επιχειρήματος. χρησιμοποιεί ουσιαστικώς χωρίο της εβραϊκής μεταφράσεως που δημιουργήθηκε για να πολεμήσει τη χρησιμοποιούμενη από τους Χριστιανούς μετάφραση των Ο'. Κατά τον Καθηγητή Ιω. Αναστασίου, το χωρίο του Ακύλα, το οποίο δεν μπορέσαμε να εντοπίσουμε στα Εξαπλά, απηχεί τα χωρία Έξοδ. 19, 6. 34, 9 της μεταφράσεως των Ο'.
32. Πρβλ. Γέν. 9, 9.10. «Και ιδού εγώ ανίστημι την διαθήκην μου υμίν και τω σπέρματι υμών μεθ' υμάς και πάση ψυχή ζώση μεθ' υμών.
33. Πρβλ. Γέν. 9, 2.3.
34. Γέν. 9, 4. «Πλην κρέας εν αίματι ψυχής ου φάγεσθε».
35. Γέν. 9, 6. «Ο εκχέων αίμα ανθρώπου, αντί του αίματος αυτού εκχυθήσεται, ότι εν εικόνι Θεού εποίησα τον άνθρωπον».
36. Σημείο ερμηνευτικώς δυσχερές με την παρούσα μορφή. οι Ιουδαίοι συνομιλητές του Αγίου θέλουν σαφώς να αποδείξουν την υπεροχή του Νόμου έναντι οιασδήποτε ως τότε θεϊκής νομοθεσίας. Για τον λόγο αυτό θα έπρεπε λογικώς να ισχυρισθούν ότι η έννοια του νόμου υπερέχει αυτής της διαθήκης, εφ' όσον ο Άγιος Κύριλλος ήδη έδειξε ότι οι προς τον Νώε εντολές ονομάσθηκαν διαθήκη. αντιθέτως το κείμενο δεικνύει υπεροχή της έννοιας της διαθήκης έναντι του νόμου. είναι όμως γνωστό ότι ο Θεός ονόμασε τις προς τον Μωυσή εντολές Νόμο (Έξοδ. 24,12). Γι' αυτό προτείνουμε αλλαγή του κειμένου ως εξής: «... τον οποίον ο Θεός δεν τον ονόμασε διαθήκη, αλλά νόμο, όπως ακριβώς» κ.λπ.
37. Πρβλ. Γέν. 9,11. «και περιτμηθήσεσθε την σάρκα της ακροβυστίας υμών, και έσται εις σημείον διαθήκης ανά μέσου εμού και υμών» και Γέν. 9,13· «Περιτομή περιτμηθήσεται ο οικογενής της οικίας σου και ο αργυρώνητος, και έσται η διαθήκη μου επί της σαρκός υμών εις διαθήκην αιώνιον».
38. Βλ. Ιερ. 11, 2-4.
39. Εδώ οι Ιουδαίοι συνομιλητές του Αγίου Κυρίλλου, αποφεύγουν τεχνηέντως το επιχείρημά του, αναφερόμενοι πλέον όχι στην σχέση νόμου και διαθήκης, αλλά στην εκ του μωσαϊκού νόμου δικαίωση.
40. Πρβλ. Γέν. 15,16, Β' Παραλ. 20, 7, Ησ. 41, 8 και Δ αν. 3, 34 (Ύμνος 11).
41. Έξοδ. 33, 11· «Και ελάλησε Κύριος προς Μωυσήν ενώπιος ενωπίω, ως ει τις λαλήσει προς τον εαυτού φίλον». Είναι φανερόν πως ο Μωυσής δεν ετήρησε τον πρώτο νόμο, που δόθηκε στον Νώε. Π.χ. κατά τον Μωσαϊκό Νόμο δεν επιτρέπεται η βρώση όλων των ειδών των ζώων (Λευϊτ. 11, 1-47 και Δευτ. 14, 3-21).
42. Γέν. 9,16. «και έσται το τόξον μου εν τη νεφέλη, και όψομαι του μνησθήναι διαθήκην αιώνιον ανά μέσον εμού και της γης και ανά μέσον ψυχής ζώσης εν πάση σαρκί, η εστιν επί της γης».
43. Δεν ευρίσκεται σ' αυτή την μορφή. Κατά τον Καθηγητή Αναστασίου, απηχεί τα χωρία Ιεζ. 11, 19 και 36, 26.
44. Ιερ. 38, 31-33.
45. Ιερ. 6, 16-18. Οι Πατέρες και οι άλλοι ερμηνευτές ερμηνεύουν το ρητό σε συνάρτηση με την εξάπλωση του Ευαγγελίου στα έθνη και την αποδοχή του από τους ηγεμόνες τους. Πρβλ. Αγιου Ιωάννου του Χρυσόστομου, Εξηγήσεως εις τον Προφήτην Ιερεμίαν τα σωζόμενα 6, PG 64, 828. Θεοδωρητου Κυρου, Ερμηνεία της προφητείας του θείου Ιερεμίου 6,18, PG 81, 545C-548A.
46. Ιερ. 6, 19.
47. Οι Εβραίοι, εφ' όσον δεν αποδέχθηκαν τον Ιησού ως Χριστό, αναμένουν ακόμη τον Μεσσία. Πρβλ. ενδεικτικώς R. J. Zwi Werblowsky, "Jewish Messianism", The Encyclopedia of Religion 9 (1987) σελ. 472-477. Ο αναμενόμενος από τους Εβραίους Μεσσίας είναι ο αναμενόμενος και κυρίως λεγόμενος Αντίχριστος των εσχάτων καιρών, σύμφωνα με τα λόγια του Κυρίου (Ιω. 5,43). «εγώ ελήλυθα εν τω ονόματι του πατρός μου, και ου λαμβάνετέ με. εάν άλλος έλθη εν τω ονόματι τω ιδίω εκείνον λήψεσε». Πρβλ. και Αγιου Ιωάννου του Δαμάσκηνου, Έκδοσις ακριβής της ορθοδόξου πίστεως 4, 26 (99), PG, 94, 1216A-1217C.
48. Μαλ. 10, 11.
49. Σύμφωνα με τα εδάφια Μιχ. 4, 4, Ησ. 2, 2.3.49, 17-23. 60, 1-7, Ιερ. 17, 25 κ.ά.
50. Πρβλ. Δευτ. 11,22. 24.
51. Βλ. Γέν. 22,18.
52. Σύμφωνα με την προφητεία του Πατριάρχου Ιακώβ, Γέν. 49,10.
53. Πρβλ. Ησ. 49, 6 και 24,15.
54. Ησ. 60, 1-3.
55. Πρβλ. Ζαχ. 9, 9. Το χωρίο δεν έχει ακριβώς έτσι στον Προφήτη Ζαχαρία, το παραθέτει όμως έτσι ο Ευαγγελιστής Ματθαίος (21, 5) εν συνδυασμώ με το Ησ. 62, 11, ως απόδειξη της εκπλήρωσης και των δύο προφητειών κατά την θριαμβευτική είσοδο του Κυρίου στα Ιεροσόλυμα. Η λίγο διαφορετική ακέραια μορφή του έχει ως εξής: «Χαίρε σφόδρα, θύγατερ Σιών. κήρυσσε θύγατερ Ιερουσαλήμ. ιδού ο βασιλεύς σου έρχεταί σοι, δίκαιος και σώζων αυτός, πραΰς και επιβεβηκώς επί υποζύγιον και πώλον νέον».
56. Πρβλ. Ζαχ. 9,10. «και εξολοθρεύσει άρματα εξ Εφραίμ και ίππον εξ Ιερουσαλήμ, και εξολοθρεύσεται τόξον πολεμικόν και πλήθος και ειρήνη εξ εθνών. και κατάρξει υδάτων έως θαλάσσης και από ποταμών έως διεκβολών γης».
57. Προφητεία του Πατριάρχου Ιακώβ προς τον υιό του Ιούδα, Γέν. 49, 10. Η προσδοκία των εθνών, ο Μεσσίας, κατήγετο πράγματι κατά σάρκα από την φυλή του Ιούδα. η Θεοτόκος, από την οποία προήλθε κατά σάρκα ο Κύριος, καταγόταν από την «πατριά Δαυίδ», κατά το Λουκ. 1, 27. (πρβλ. και τα ενισχυτικά 1, 32. 69). σύμφωνα ακόμη με τα στοιχεία των χωρίων Ρουθ 4, 12. 18-22, Α' Βασ. 17, 12 κ.ά. και τις γενεαλογίες των χωρίων Ματθ. 1, 1-16 και Λουκ. 3, 23-38, προκύπτει πως ο Δαυίδ είναι απόγονος του Ιούδα. Άλλωστε, κατά τον Άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο (Υπόμνημα εις τον άγιον Ματθαίον τον ευαγγελιστήν 4, PG 57, 28), υπήρχε έθιμο να συνάπτονται γάμοι μεταξύ προσώπων της ιδίας φυλής, και δη της ιδίας πατριάς. συνεπώς και εκ τούτου αποδεικνύεται ότι η Θεοτόκος, μεμνηστευμένη ούσα με τον εκ της φυλής του Ιούδα καταγόμενο δίκαιο Ιωσήφ, δεν μπορούσε παρά να κατάγεται και αυτή από την φυλή του Ιούδα. Συνεπώς και αυτή η προφητεία του Ιακώβ εκπληρώνεται στον Χριστό.
58. Δαν. 9, 21-24. Η περίφημη προφητεία των εβδομήκοντα εβδομάδων (Δαν. 9, 24-28), την οποία κατέγραψε ο Προφήτης Δανιήλ μετά από όραμα το 538 μ.Χ. Σύμφωνα με αυτήν, η περίοδος που θα παρερχόταν από την έκδοση διατάγματος για την ανοικοδόμηση της Ιερουσαλήμ μέχρι την ολοκλήρωση των αγαθών της εποχής του Αγίου των Αγίων, του Μεσσία, θα περιοριζόταν σε εβδομήκοντα εβδομάδες ετών, δηλ. 490 έτη. από αυτά, τα πρώτα 483 έτη («εβδομάδες επτά και εβδομάδες εξήκοντα δύο») θα παρέρχονταν μέχρι την εμφάνιση του Μεσσία, του Χριστού. Στο μέσον των υπολοίπων επτά ετών, θα γινόταν η παύση των νομικών θυσιών. Πράγματι, από την έκδοση του σχετικού διατάγματος του Αρταξέρξου του Μακρόχειρος, περί το 445 π.Χ. μέχρι την δημόσια εμφάνιση του Κυρίου στη Βάπτιση κατά το δέκατο πέμπτο έτος της ηγεμονίας Τιβερίου Καίσαρος (Λουκ. 3,1), δηλ. το 29 ή 30 μ.Χ., παρήλθαν 475 έτη. Από την υπόλοιπη επταετία το πρώτο ήμισυ καλύπτει την δημόσια δράση του Κυρίου μέχρι και την Σταύρωσή Του το 33 μ.Χ. και την ενδυνάμωση της πρώτης Εκκλησίας, όπως και το δεύτερο ήμισυ («και δυναμώσει διαθήκην πολλοίς, εβδομάς μία»). Η μικρή χρονική διαφορά μεταξύ των 483 και 475 ετών πρέπει να οφείλεται αφ' ενός στον εσφαλμένο προσδιορισμό της χριστιανικής χρονολογίας από τον Διονύσιο τον Μικρό (480-540 μ.Χ.), χρονολογία που χρησιμοποιούμε και σήμερα, λόγω της οποίας η Γέννηση του Χριστού τοποθετήθηκε 6 χρόνια αργότερα, δηλ. συνέβη κανονικώς το 6 π.Χ. με τη σημερινή χρονολογία, αφ' ετέρου στην μη ακριβή γνώση των χρονολογικών προσδιορισμών της βασιλείας Αρταξέρξου του Μακρόχειρος. Οπωσδήποτε η μικρή αυτή φαινομενική διαφορά δεν θίγει επ' ουδενί την αξιοσημείωτη και ακριβή επαλήθευση της προφητείας στο πρόσωπο του Χριστού, και όχι βέβαια κάποιου άλλου ηγέτη των Εβραίων ή του ως Μεσσία αναμενόμενου παρ' αυτών Αντι­χρίστου. Για τα ερμηνευτικά προβλήματα και την επίλυσή τους βλ. Αρχιμ. Ιωηλ Γιαννακοπουλου, Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους Ο', τόμ. Ζ', εκδ. «Λυδία», Θεσσαλονίκη 19864, σελ. 123-131 και Π. Τρεμπελα, Απολογητικαί Μελέται τόμ. Δ', εκδ. «Ο Σωτήρ», Αθήναι 1973, σελ. 278-302.
59. Δαν. 2, 40. «και βασιλεία τετάρτη, ήτις έσται ισχυρά ως σίδηρος. ον τρόπον ο σίδηρος λεπτύνει και δαμάζει πάντα, ούτως πάντα λεπτυνεί και δαμάσει».
60. Η σιδηρά βασιλεία εμφανίζεται μετά από άλλες τρεις βασιλείες. σύμφωνα πάλι με τον Προφήτη Δανιήλ, την τέταρτη βασιλεία θα την ακολουθήσει άλλη βασιλεία. βλ. Δαν. 7, 17.18. «ταύτα τα θηρία τα μεγάλα τα τέσσαρα, τέσσαρες βασιλείαι αναστήσονται επί της γης, και αρθήσονται. και παραλήψονται την βασιλείαν άγιοι Υψίστου και καθέξουσιν αυτήν έως αιώνος των αιώνων». Σύμφωνα με τις επικρατούσες ερμηνευτικές γνώμες, από τις τέσσερεις βασιλείες η πρώτη αντιστοιχεί στη βαβυλωνιακή, η δεύτερη στη μηδο-περσική, η τρίτη στη βασιλεία των διαδόχων του Μ. Αλεξάνδρου και η τέταρτη στη ρωμαϊκή. η κάθε μία κατέστρεφε την προηγούμενη. βλ. Δαν. 2, 38-43. 7, 3-8. 8, 3ε. Η εξέλιξη της τέταρτης βασιλείας θεωρείται από τους Πατέρες ως η βασιλεία του Αντιχρίστου. Βλ. Αρχιμ. Ιωηλ Γιαννακοπουλου, ένθ' ανωτ., σελ. 102.
61. Δαν. 2, 34. 45.
62. Δαν. 2, 44.
63. Όλο το χωρίο, πλην της τελευταίας προτάσεως, που απηχεί τα χωρία Ψαλμ. 2, 4 και Δαν. 3, 17, είναι του Ησαΐα (65, 15. 16). Η προφητεία αυτή αποδεικνύει την εκπλήρωσή της όχι μόνο δια της πνευματικής επικρατήσεως της Εκκλησίας και του ονόματος των χριστιανών, αλλά και δια του πρώτου μέρους της, όπου γίνεται λόγος περί φονεύσεως των Ισραηλιτών. πριν την επικράτηση του Χριστιανισμού, η προφητεία αυτή επαληθεύτηκε με την καταστροφή των Ιεροσολύμων το 70 μ.Χ. από τον Ρωμαίο στρατηγό Τίτο. υπέρ το ένα εκατομμύριο Εβραίοι φονεύθηκαν από τα ρωμαϊκά στρατεύματα και έτσι εκπληρώθηκε ό,τι το 33 μ.Χ. καταράστηκαν για τον εαυτό τους. «το αίμα αυτού εφ' ημάς και επί τα τέκνα ημών» (Ματθ. 27, 25). Βλ. Π. ΤΡΕΜΠΕΛΑ, Απολογητικαί Μελέται, τόμ. Ε', εκδ. «Ο Σωτήρ», Αθήναι 1973, σελ. 449, όπου και οι σχετικές μαρτυρίες του Ιουδαίου ιστορικού Ιωσήπου.
64. Βλ. Ησ. 7, 14 και Ματθ. 1, 23. Περί της θεότητος του Μεσσία συνηγορεί και το χωρίο Ησ. 9, 6. «ότι παιδίον εγενήθη ημίν, υιός και εδόθη ημίν, ου η αρχή εγενήθη επί του ώμου αυτού, και καλείται το όνομα αυτού μεγάλης βουλής άγγελος, θαυμαστός σύμβουλος, Θεός ισχυρός, εξουσιαστής, άρχων ειρήνης, πατήρ του μέλλοντος αιώνος». Ως εξουσία (αρχή) του παιδίου επί του ώμου Του, εννοείται, κατά μερικούς Πατέρες, ο Σταυρός που ο Κύριος σήκωσε στον ώμο Του, προς τον Γολγοθά. Βλ. ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ, Εις τα Θεοφάνεια, είτουν γενέθλια του Σωτήρος 2, PG 36, 313B.
65. Πρβλ. Μιχ. 5, 1.2. «Και συ Βηθλεέμ, οίκος του Εφραθά, ολιγοστός ει του είναι εν χιλιάσιν Ιούδα. εκ σου μοι εξελεύσεται του είναι εις άρχοντα εν τω Ισραήλ, και αι έξοδοι αυτού απ' αρχής εξ ημερών αιώνος. Δια τούτο δώσει αυτούς έως καιρού τικτούσης τέξεται, και οι επίλοιποι των αδελφών αυτών επιστρέψουσιν επί τους υιούς Ισραήλ». Το χωρίο, όπως το παραθέτει ο Βίος του Αγίου Κυρίλλου, είναι στο πρώτο του μέρος κατά την μορφή που το χρησιμοποιεί ο Ευαγγελιστής Ματθαίος (2, 6).
66. Βλ. Ιερ. 36, 6.7. Από τον πρώτο στίχο παρατίθεται μόνον ένα μέρος.
67. Ησ. 66, 7.

"ΘΕΟΔΡΟΜΙΑ"
ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΔΙΔΑΧΗΣ
ΤΕΥΧΟΣ 5 . ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2000

_________________

«Σταυρός, ο φύλαξ πάσης της οικουμένης.
Σταυρός, η ωραιότης της Εκκλησίας.
Σταυρός, βασιλέων το κραταίωμα.
Σταυρός, πιστών το στήριγμα.
Σταυρός, αγγέλων η δόξα
και των δαιμόνων
το τραύμα»

ΑΓΙΟΥ ΚΥΡΙΛΛΟΥ ΤΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΕΩΣ - ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΙΟΥΔΑΙΟΥΣ ΧΑΖΑΡΟΥΣ (Β ΜΕΡΟΣ)

Στo προηγούμενο μέρος της στήλης των «Διαλόγων Αληθείας» παρουσιάσαμε τμήμα του διαλόγου του Αγίου Κυρίλλου του Θεσσαλονικέως και Φωτιστού των Σλάβων με τους Χαζάρους εκείνους που είχαν ασπασθεί τον Ιουδαϊσμό. Ο διάλογος, ο οποίος γινόταν κατενώπιον του Χαγάνου, του ηγεμόνος δηλαδή των Χαζάρων, και των αξιωματούχων του, είχε ως σκοπό να οδηγήσει στον έλεγχο της αληθείας των επικρατουσών θρησκειών, Χριστιανισμού, Ιουδαϊσμού και Μουσουλμανισμού, επειδή οι εκπρόσωποι των δυο τελευταίων πίεζαν τον Χαγάνο για την οριστική εκ μέρους του αποδοχή και την επικράτηση μιας εξ αυτών στη Χαζαρία. Στο ανά χείρας τεύχος περατώνουμε την παρουσίαση αυτή, με την προβολή και ερμηνεία των υπολοίπων θεμάτων που τέθηκαν στη συζήτηση αυτή1, μία μέρα ευλογημένη, τουλάχιστον για τις ψυχές πολλών Χαζάρων, πριν από 1139 χρόνια!
Ο ευλογημένος λαός του Θεού. Οι Ιουδαίοι ισχυρίστηκαν πως, βάσει της ευλογίας του Νώε προς τον υιό του Σημ, ευλογημένος λαός του Θεού, ως προερχόμενος από το Σημ, είναι ο ισραηλιτικός. ο Άγιος Κύριλλος υπενθύμισε και τη δεύτερη ευχή του Νώε προς τον άλλο υιό του, τον Ιάφεθ, πρόγονο των ευρωπαϊκών εθνών, η οποία προμήνυε την επέκταση των απογόνων του Ιάφεθ στην κληρονομιά του Σημ. Ποιος είναι ο Χριστός. Στους Ιουδαίους, που ισχυρίστηκαν ότι δεν πρέπει οι Χριστιανοί να στηρίζονται στον εσταυρωμένο Χριστό, διότι η Γραφή θεωρεί τους σταυρωμένους καταραμένους, ο άγιος Φιλόσοφος τόνισε ότι οι Χριστιανοί ελπίζουν σ' αυτόν που ελπίζουν και οι συγγραφείς των Γραφών, το Μεσσία, που είναι μεν άνθρωπος, αλλά και Θεός. Η περιτομή. Όταν οι Ιουδαίοι πρόβαλαν τη φαινομενική ασυνέπεια των Χριστιανών να απορρίπτουν την περιτομή, ενώ ο ίδιος ο Χριστός την υπέστη, ο Άγιος Κύριλλος τόνισε ότι αυτός που νομοθέτησε την περιτομή δια του Αβραάμ, ο Υιός του Θεού, είχε την εξουσία ως Χριστός και να την καταργήσει, όπως και έκανε. άλλωστε η περιτομή δόθηκε ως κεκρυμμένο σημάδι κατά της πολυγαμίας, αντικαταστάθηκε δε με την πνευματική περιτομή, το Βάπτισμα. Η τιμή των εικόνων. Οι Ιουδαίοι κατηγόρησαν το Χριστιανισμό ως εμπίπτοντα σε ειδωλολατρία, λόγω της «λατρείας» των εικόνων. Ο Άγιος Κύριλλος υπενθύμισε ότι και στη μωσαϊκή Νομοθεσία επιβάλλεται η ύπαρξη εικόνων. την ειδοποιό διαφορά τους από τα είδωλα την κάνει ο σκοπός για τον οποίο τιμώνται. έτσι και οι χριστιανικές εικόνες ανάγουν την προς τους απεικονιζομένους Αγίους τιμή στο Θεό, και όχι στους δαίμονες, όπως συμβαίνει δια των ειδώλων. Οι τελετουργικές περί ακαθάρτων ζώων διατάξεις. Οι Ιουδαίοι ρώτησαν και πάλι πώς είναι δυνατόν οι Χριστιανοί να τρώγουν κρέας ζώων που ο Νόμος θεωρεί ακάθαρτα. Ο σοφός Φιλόσοφος τους διευκρίνησε ότι ο Θεός, όπως μαρτυρεί και η Αγία Γραφή, έχει δημιουργήσει τα πάντα καθαρά. ήταν η λαιμαργία του ισραηλιτικού λαού εκείνη που κίνησε το Θεό στην απαγόρευση μερικών ειδών τροφών ως ακαθάρτων, για να αναστείλει την ακόρεστη επιθυμία. Η αληθινή πίστη. Όταν οι συζητητές του Αγίου ζήτησαν απ' αυτόν να τους δικαιολογήσει με παραδείγματα και βάσει της λογικής την κρίση του σχε­τικώς με το ποια πίστη είναι αληθινή, ο Άγιος τους απέδειξε πως τέλεια πίστη είναι η χριστιανική, διότι μόνον αυτή αναιρεί τελείως τις ρίζες της προπατορικής αμαρτίας και φοράς, την φιλοδοξία και φιληδονία, όπως σωστός γιατρός είναι εκείνος που δίδει στον ασθενή αντίδοτα και όχι συνταγές που επιτείνουν την ασθένεια. Ο Μωάμεθ ως προφήτης. Ένας από τους παρόντες Μουσουλμάνους, προσπάθησε να αποσπάσει καλή κουβέντα του ιεραποστόλου μας για τον προφήτη Μωάμεθ, εφ' όσον και εκείνος είχε εκφρασθεί θετικά για το Χριστό. Ο φιλόσοφος του υπενθύμισε ότι σύμφωνα με τον Προφήτη Δανιήλ, είναι αδύνατον να υπάρξει μετά Χριστόν προφήτης. και είναι βέβαια αδύνατο να αρνηθούμε την αξιοπιστία του Δανιήλ υπέρ αυτής του Μωάμεθ.
Ο διάλογος του Αγίου Κυρίλλου του Θεσσαλονικέως, όπως και όλων των άλλων κατά καιρούς συνομιλητών των Ιουδαίων, έχει ως κεντρικό σημείο αναφοράς τις προφητείες της Παλαιάς Διαθήκης, και την αδιαμφισβήτητη εκπλήρωσή τους στο πρόσωπο του Χριστού και στην ιστορία της Εκκλησίας. Ο χριστολογικός και εν Ιησού Χριστώ φανερούμενος χαρακτήρας ολόκληρης της Παλαιάς Διαθήκης είναι η μόνη ερμηνευτική κλείδα του περιεχομένου της. η άρνησή του, αν και σεβαστή ως δικαίωμα των Ιουδαίων (και όχι βέβαια ως άποψη), κατακρίθηκε από τον ίδιο τον Κύριο «τον ετάζοντα καρδίας και νεφρούς»2, ως αποτέλεσμα εθελοτυφλίας και πονηρίας3. με βάση τη διάγνωση αυτή του Κυρίου, πρέπει να έχουμε πάντοτε υπ' όψη πως μεγάλη μερίδα των σημερινών Ιουδαίων, βάσει μακραίωνης ταλμουδικής παιδείας, υπηρετεί συμφέροντα όχι θεϊκά και προετοιμάζει την έλευση άλλου Χριστού4 (εφ' όσον οι Γραφές απαιτούν την έλευση ενός Χριστού). ας είμαστε λοιπόν περισσότερο προσεκτικοί έναντι απόψεων που τονίζουν τις κοινές αρχές και προοπτικές των «τριών μονοθεϊστικών θρησκειών» (Χριστιανισμού, Ιουδαϊσμού, Ισλάμ), ενθυμούμενοι ότι όποιος δεν πιστεύει στον Υιό, ούτε και στον Πατέρα πιστεύει5, και ότι η ταυτόχρονη αποδοχή πολλών αλληλοαναιρούμενων ερμηνειών μιας και της αυτής Γραφής μόνο σε μασωνικές, νεογνωστικές και άλλες αποκρυφιστικές εξηγητικές αρχές θα προσιδίαζε και όχι βέβαια στην κοινή και με θαυμαστή σύμπνοια εκφαινόμενη πίστη των Ιουδαίων Προφητών, των Ιουδαίων Αποστόλων και των λοιπών Πατέρων και θεοφόρων Διδασκάλων μας. έναντι των οποίων έχουμε ως ελάχιστη οφειλή τόσο τη διατήρηση της μοναδικής αληθείας, όσο και τη μαρτυρία της μοναδικότητός της.

Το κείμενο του διαλόγου (συνέχεια)

Τότε οι Ιουδαίοι είπαν πάλι: «Εμείς καταγόμαστε από την ευλογημένη φυλή του Σημ. είμαστε ευλογημένοι από τον πατέρα μας το Νώε, εσείς όμως δεν είστε». Έναντι του ισχυρισμού τους αυτού και για να τους διαφωτίσει, ο Φιλόσοφος είπε τα εξής: «Η ευλογία του πατέρα σας δεν είναι τίποτε άλλο παρά ύμνος προς το Θεό και δεν έχει καμμία σχέση με εκείνον τον ίδιο. Έχει δηλαδή ως εξής «Ευλογητός ο Κύριος ο Θεός του Σημ»6. στον Ιάφεθ, όμως, από τον οποίο καταγόμαστε εμείς7, είπε: «Ας εξαπλώσει ο Θεός τον Ιάφεθ και να κατοικήσει στους οίκους του Σημ»8. Τους έδωσε ακόμη εξηγήσεις από τους Προφήτες και από άλλα βιβλία της Γραφής και δε σταμάτησε, μέχρις ότου και οι ίδιοι είπαν: «Έτσι είναι, όπως τα λέγεις εσύ».
Έπειτα του είπαν πάλι. «Πώς συμβαίνει και σεις, ενώ ελπίζετε σε άνθρωπο, να φαντάζεστε παρά ταύτα ότι είναι ευλογημένος, αν και η Γραφή καταριέται ένα τέτοιου είδους άνθρωπο;9». Ο Φιλόσοφος τους απάντησε «Ο Δαβίδ είναι καταραμένος ή ευλογημένος;». «Βεβαίως είναι ευλογημένος», απάντησαν εκείνοι10. Τότε είπε ο Φιλόσοφος: «Λοιπόν και εμείς ελπίζουμε σ' αυτόν πάνω στον Οποίο και ο Δαβίδ στηρίζει τις ελπίδες του. διότι λέγει στους Ψαλμούς. «Και μάλιστα ο άνθρωπος της ειρήνης μου, στον οποίο έλπισα»11. Αυτός δε ο άνθρωπος είναι ο Χριστός, είναι ο Θεός12. Αυτόν όμως που ελπίζει σε κοινό άνθρωπο, τον νομίζουμε και μεις καταραμένο.
Τότε οι Ιουδαίοι προέβαλαν πάλι άλλο θέμα και είπαν. «Πώς γίνεται ώστε σεις οι Χριστιανοί να απορρίπτετε την περιτομή13, ενώ ο Χριστός δεν την απέκρουσε, αλλά την εκπλήρωσε κατά το Νόμο;»14. Ο Φιλόσοφος απάντησε. «Αυτός που κάποτε είπε στον Αβραάμ. αυτό είναι το σημείο της διαθήκης, που εγώ δίνω ανάμεσα σε μένα και σε σας15, ο Ίδιος εκπλήρωσε την περιτομή, όταν ήλθε, διότι αυτή είχε αξία από την εποχή του Αβραάμ μέχρι τότε16. Για τον υπόλοιπο χρόνο, όμως, δεν επέτρεψε Εκείνος να υπάρχει πια, αλλά μας έδωσε το Βάπτισμα»17. «Γιατί λοιπόν πρωτύτερα, απάντησαν εκείνοι, ευαρέστησαν στο Θεό άνθρωποι που δεν έλαβαν το σημάδι αυτό, αλλ' εκείνο του Αβραάμ;» «Προφανώς επειδή κανείς απ' αυτούς δεν είχε δύο γυναίκες, παρά μόνον ο Αβραάμ18. Για το λόγο αυτό του επέβαλε και την περιτομή, ως όριο, για να μη το υπερβεί παραπάνω, αλλά να δώσει το παράδειγμα του πρώτου προπάτορος, του Αδάμ, καθ' όλο το μέλλοντα χρόνο, και να περιπατούν σύμφωνα μ' αυτό. Έτσι έπραξε και στον Ιακώβ ναρκώνοντας το νεύρο του μηρού του19, επειδή έλαβε τέσσερεις γυναίκες20. Όταν μάλιστα ο Ιακώβ κατανόησε την αιτία ένεκα της οποίας ο Θεός του προξένησε την απονάρκωση αυτή, τον ονόμασε ο Θεός «Ισραήλ», δηλαδή «θέα Θεού, διότι είδα το Θεό πρόσωπο προς πρόσωπο»21. Και είναι φανερό ότι από τη στιγμή αυτή και έπειτα δεν ήλθε πλέον σε επαφή με γυναίκα22. Όμως ο Αβραάμ δεν το κατάλαβε αυτό23.
Οι Ιουδαίοι ρώτησαν πάλι: «Πώς γίνεται σεις να λατρεύετε είδωλα και παρά ταύτα να νομίζετε ότι αρέσετε στο Θεό;»24. Ο Φιλόσοφος τότε τους είπε. «Σας παρακαλώ μάθετε πρώτα να διακρίνετε τις ονομασίες, τί δηλαδή είναι εικόνα και τί είναι είδωλο, και αφού κατανοήσετε τη διαφορά, μην επιτίθεσθε κατά των Χριστιανών. Στη γλώσσα σας υπάρχουν δέκα εκφράσεις που δηλώνουν την εικόνα. Αλλά τώρα θα σας ρωτήσω. δεν ήταν μία εικόνα η σκηνή την οποία είδε ο Μωυσής στο Όρος και την κατέβασε25; Δεν κατασκεύασε με τη βοήθεια της τέχνης το απείκασμα της εικόνος, δηλαδή μία παρόμοια εικόνα εφοδιασμένη με πόρπες, δέρματα, τάπητες από κατσικίσιο μαλλί και Χερουβίμ26; Επειδή, λοιπόν, εκείνος κατασκεύασε τέτοια πράγματα, θα πούμε ότι και σεις για το λόγο αυτό τιμάτε το ξύλο, τα δέρματα και τις τρίχες από τις κατσίκες και λατρεύετε αυτά και όχι το Θεό, ο Οποίος την εποχή εκείνη έδωσε τέτοια εικόνα; Τα ίδια ισχύουν και για το Ναό του Σολομώντα, διότι και εκείνος είχε εικόνες Χερουβίμ και αγγέλων καθώς και εικόνες άλλων πραγμάτων27. Και εμείς οι Χριστιανοί, λοιπόν, κατασκευάζουμε εικόνες τέτοιων προσώπων, ευάρεστων στο Θεό και τιμούμε28 τα πρόσωπα αυτά, γνωρίζουμε ωστόσο να διακρίνουμε το αγαθό από τις εικόνες των δαιμόνων29. Η Γραφή κατηγορεί επίσης αφ' ενός όσους θυσιάζουν τους υιούς και τις θυγατέρες τους30 και κηρύττει ότι θεία οργή ευρίσκεται πάνω τους, αφ' ετέρου, όμως, επαινεί άλλους που θυσιάζουν τους υιούς και τις θυγατέρες τους31.
«Πώς συμβαίνει, ξαναρώτησαν οι Ιουδαίοι, να τρώτε κρέας χοίρου και λαγού και ωστόσο να μην αντιτίθεστε στο Θεό;»32. «Η πρώτη διαθήκη, απάντησε ο Φιλόσοφος, ορίζει. να τρώγετε τα πάντα ως λάχανα χόρτου33, διότι για τους καθαρούς είναι όλα καθαρά, ενώ για τους ακαθάρτους είναι και η συνείδησή τους μολυσμέ­νη34. Και στη Γένεση λέγει ο Θεός «Ιδού, τα πάντα είναι πολύ καλά»35. Εξ αιτίας της επιθυμίας εξαίρεσε ο Θεός μερικά διότι «έφαγε ο Ιακώβ, λέγει, και γέμισε και αποσκίρτησε ο αγαπημένος»36 και άλλου «Και κάθισε ο λαός να φάγει και να πιει και σηκώθηκαν να παίξουν»37.
(Αυτά εμείς τα συντομεύσαμε από το σύνολο και τα καταγράψαμε σε βραχύτερη μορφή από μνήμης. Όποιος, όμως, επιθυμεί να διαβάσει τις ιερές αυτές συνομιλίες στην πλήρη μορφή τους, θα τις βρει στα συγγράμματα που μετέφρασε ο διδάσκαλός μας και αρχιεπίσκοπος Μεθόδιος, ο αδελφός του Φιλοσόφου Κωνσταντίνου, ο οποίος τις διαίρεσε σε οκτώ βιβλία. θα δει σ' αυτές την ισχύ των λόγων του, την οποία του δώρησε η θεία Χάρις, όπως και τη φλόγα που κατακαίει τους εχθρούς38).
Αφού άκουσε ο Χαγάνος των Χαζάρων μαζί με τους άρχοντές του όλα αυτά τα γλυκά λόγια και άλλα παρόμοια, είπε προς αυτόν. «Ο Θεός σε έστειλε για να μας οικοδομήσεις και, αφού φωτίσθη­κες απ' Αυτόν, κατανοείς όλη τη Γραφή39.τα είπες όλα με τη σειρά και μας χόρτασες με τα μελιστάλακτα λόγια της Γραφής. Εμείς όμως είμαστε λαός που δεν έχει βι­βλία40 και εν τούτοις πιστεύουμε ότι αυτά ρυθμίστηκαν από το Θεό. Εάν ωστόσο συ επιθυμείς πέρα απ' αυτά να φέρεις την ειρήνη στις ψυχές μας, ανάπτυξε ολόκληρη τη διδασκαλία κατά σειρά με παραβολές, σύμφωνα με τις ερωτήσεις μας. Έτσι χωρίστηκαν για να ανα­παυθούν.
Αφού συγκεντρώθηκαν την επόμενη μέρα, του είπαν. «Σεβαστέ άνθρωπε, εξήγησέ μας με παραβολές και σύμφωνα με τη λογική, ποια πίστη είναι η άριστη ανάμεσα σε όλες».
Ο Φιλόσοφος τους αποκρίθηκε: «Δύο σύζυγοι βρίσκονται πλησίον ενός βασιλέως και απελάμβαναν μέγιστη τιμή και πολλή αγάπη απ' αυτόν41. Επειδή όμως αμάρτησαν, ο βασιλεύς τους εξόρισε διώχνοντάς τους από τη χώρα του. Έχοντας ζήσει πολλά χρόνια μακρά, γέννησαν παιδιά μέσα στις θλίψεις τους. Κατόπιν τα παιδιά συναντήθηκαν και σκέ­φθηκαν από κοινού πώς θα τους ήταν δυνατό να αποκτήσουν εκ νέου την τιμητική θέση. Ένα από αυτά μίλησε έτσι, το άλλο αλλιώς και κάποιο άλλο έκανε διαφορετική πρόταση. Αλλά με ποια συμβουλή θα συμφωνούσε κανείς; Όχι με την καλύτερη»; Τότε του είπαν. «Γιατί ομιλείς έτσι; Καθένας φρονεί ότι η δική του συμβουλή είναι καλύτερη από την άλλη. Παρομοίως και οι Ιουδαίοι βλέπουν τη δική τους ως καλύτερη, ενώ κάποιοι άλλοι τη δική τους. Εξήγησέ μας, λοιπόν, ποια πρέπει να αναγνωρίσουμε ως καλύτερη όλων;». «Το πυρ δοκιμάζει το χρυσό και το ασήμι, είπε ο Φιλόσοφος, αλλά και ο άνθρωπος με το λογικό διακρίνει το ψεύδος από την αλήθεια. Γι' αυτό πέστε μου, από πού προ­ήλθε η πρώτη πτώση στην αμαρτία; Δεν προήλθε από τη θέα του καρπού και την επιθυμία της θεοποιήσεως;»42. «Ναι, έτσι είναι». «Κάποιος έχει κάποια βλάβη στην υγεία του43, διότι έφαγε μέλι ή ήπιε κρύο νερό και έρχεται ο γιατρός και του λέγει "φάγε, λοιπόν, άφθονο μέλι και θα γίνεις υγιής". λέγει και σ' αυτόν που ήπιε παγωμένο νερό. "πιες άφθονο κρύο νερό και βγες γυμνός έξω στον παγετό και θα γίνεις καλά". Ένας άλλος γιατρός, όμως, δεν λέγει αυτά, αλλά διατάζει στον ασθενή να πάρει ένα αντίδοτο, δηλαδή αντί του μέλιτος να πιει κάτι πικρό ή να νηστεύσει, αντί του κρύου νερού να πιει κάτι ζεστό και να θερμαν­θεί. ποιος από τους δύο είναι καλύτερος γιατρός;». Όλοι αποκρίθηκαν: «Αυτός που έδωσε το αντίδοτο. πρέπει κανείς με την πικρία της ζωής αυτής να νεκρώσει τη γλυκύτητα των επιθυμιών44, με την ταπεινοφροσύνη να νεκρώσει την υπερηφάνεια, και κάθε κακό επίσης να το γιατρεύσει με το αντίθετό του. Έχουμε δε και εμείς μία παροιμία: «Δένδρο που βγάζει στην αρχή αγκάθι, στο τέλος γλυκό καρπό θε ν' αποφέρει». «Καλώς ομιλήσατε, συνέχισε ο Φιλόσοφος. ο νόμος του Χριστού δείχνει μεν την αυστηρότητα της κατά Θεόν ζωής, όμως μετά από αυτά "εις τας αιωνίους μονάς"45 αποφέρει εκατονταπλάσιο καρπό»46.
Ένας απ' αυτούς, σύμβουλος του Χαγάνου, που γνώριζε καλά όλη την κακότητα47 των Σαρακηνών, ρώτησε το Φιλόσοφο. «Πες μας, ξένε, πώς γίνεται να μην αναγνωρίζετε το Μωάμεθ; Αυτός στις Γραφές του επαίνεσε πολύ το Χριστό. Λέγει ότι γεννήθηκε από Παρθένο, αδελφή του Μωυσέως, ότι είναι μέγας προφήτης, πως ανέστησε νεκρούς και εθεράπευσε με μεγάλη δύναμη κάθε ασθένεια48. Ο Φιλόσοφος του απάντησε: «Ας κρίνει ο Χαγάνος μεταξύ ημών των δύο». είπε δε και τα εξής. «Αν ο Μωάμεθ είναι προφήτης, πώς μπορούμε τότε να πιστεύσουμε στο Δανιήλ; Διότι εκείνος είπε «Από το Χριστό και εξής κάθε όραση και προφητεία σφραγίσθηκε»49. Όμως ο Μωάμεθ έζησε μετά την εμφάνιση του Χριστού50. Πώς μπορεί, λοιπόν, να είναι προφήτης; Αν τον ονομάσουμε προφήτη, τότε απορρίπτουμε το Δανιήλ».
Τότε και πολλοί απ' αυτούς είπαν: «Ό,τι είπε ο Δανιήλ το είπε δια του Πνεύματος του Θεού. Αλλά για το Μωάμεθ που ξεστόμισε τις πλάνες του μόνο για κακία και ακολασία, γνωρίζουμε όλοι ότι είναι ψεύτης και διαφθείρει τη σωτηρία».
Για όλα αυτά ο πρώτος σύμβουλος του Χαγάνου είπε ανάμεσά τους απευθυνόμενος στους Ιουδαίους φίλους: «Αυτός ο ξένος με τη βοήθεια του Θεού κατεπάτησε στο έδαφος την υπερηφάνεια των Σαρακηνών, αλλά και τη δική σας την ανέτρεψε ως άξια ντροπής». Τότε είπε και σ' όλο το λαό. «Όπως ο Θεός έδωσε στο Χριστιανό Αυτοκράτορα εξουσία πάνω σ' όλους τους λαούς51 και τέλεια σοφία, έτσι χάρισε και στους Χριστιανούς την πίστη εκείνη χωρίς την οποία κανείς δε μπορεί να επιτύχει την αιώνια ζωή. Τω Θεώ δόξα εις τους αιώνας» και όλοι είπαν «Αμήν». Τότε ο Φιλόσοφος δακρυσμένος είπε προς όλους: «Αδελφοί και πατέρες, φίλοι και τέκνα. Ιδού ο Θεός έδωσε σ' όλους επίγνωση και κατάλληλη απάντηση. Αν όμως υπάρχει κανείς που αντιλέγει, πρέπει να έλθει σ' έμενα και να με κτυπήσει με επιχειρήματα ή να ηττηθεί. Αυτός που υπακούει στα λόγια μου ας βαπτισθεί στο όνομα της Αγίας Τριάδος. αυτός όμως που δεν επιθυμεί (και γι' αυτό δε θα βαρύνει εμένα η αμαρτία52) θα δει την ημέρα της Κρίσεως, όταν θα κατέλθει ο Παλαιός των Ημερών ως Κριτής53, για να κρίνει τους λαούς»54.
Εκείνοι αποκρίθηκαν. «Δεν επιθυμούμε να γίνουμε εχθροί του εαυτού μας, αλλ' όποιος μπορεί, και έτσι ορίζουμε και εμείς, ας βα­πτισθεί με τη θέλησή του, και μάλιστα σήμερα, αν επιθυμεί. Όποιος όμως από σας προσκυνεί προς τη Δύση55, όποιος απαγγέλει ιουδαϊκές προσευχές ή πιστεύει στη σαρακηνή πίστη, αυτός θα θανατωθεί γρήγορα από ανάμεσά μας»56. Και έτσι χωρίστηκαν γεμάτοι χαρά. Βαπτίσθηκαν απ' αυτούς διακόσιοι άνθρωποι, οι οποίοι αποκήρυξαν τα ειδωλολατρικά βδελύγματα και τους παράνομους γαμικούς δεσμούς τους57. Στον Αυτοκράτορα έγραψε ο Χαγάνος58 τα εξής. «Κύριε, μας απέστειλες τέτοιον άνθρωπο, που σύμφωνα με τις λέξεις και το περιεχόμενο της χριστιανικής πίστεως μας διευκρίνησε την πίστη στην Αγία Τριάδα. Καταλάβαμε ότι αυτή είναι η αληθινή πίστη και διατάξαμε να βαπτι­σθούν εκουσίως, ελπίζουμε δε ότι και μεις θα τύχουμε της χάριτος αυτής. Εμείς πάντες είμαστε σύμμαχοι του κράτους σου και έτοιμοι να σε υπηρετήσουμε παντού όπου θελήσεις»59.
Μετά συνόδευσε ο Χαγάνος, το Φιλόσοφο και του προσέφερε πολλά δώρα, εκείνος όμως δεν τα δέχθηκε, αλλ' είπε. «Δος μου όσους Έλληνες αιχμαλώτους έχεις εδώ. αυτοί αξίζουν για μένα περισσότερο από οποιοδήποτε δώρο». Τότε συγκέντρωσαν διακοσίους αιχμαλώτους, του τους έδωσαν και ξεκίνησε για το ταξίδι του γεμάτος χαρά.

Επιμέλεια
γλωσσική απόδοση - παρουσίαση
Νικόλαος Ζήσης



* Συνέχεια από προηγούμενο.



1. Το παρόν κείμενο είναι απόσπασμα από την 10η και ολόκληρη η 11η παράγραφος του Βίου Κωνσταντίνου, Επιστημονική Επετηρίς της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης 12 (1967) σελ. 134-138. Το εδώ κείμενό μας αποτελεί τμήμα του δευτέρου και όλο το τρίτο μέρος της συζητήσεως με τους Ιουδαίους.
2. Πρβλ. Ψαλμ. 7,10. Ιω. 2, 24. 25.
3. Βλ. ενδεικτικώς Ιω. 3, 18-21. 5, 38-47. 8, 39-47.
4. Ιω. 5, 43· «εγώ ελήλυθα εν τω ονόματι του Πατρός μου, και ου λαμβάνετέ με. εάν άλλος έλθη εν τω ονόματι τω ιδίω, εκείνον λήψεσθε».
5. Α' Ιω. 2,23· «πας ο αρνούμενος τον Υιόν ουδέ τον Πατέρα έχει». Βλ. και Ιω. 15, 23.
6. Γεν. 9, 26. «και είπεν. ευλογητός Κύριος ο Θεός του Σημ, και έσται Χαναάν παις οικέτης αυτού». Αν οι εδώ αναφερόμενοι Ιουδαίοι είναι εξιουδαϊσθέντες Χάζαροι, και όχι κατά σάρκα Ιουδαίοι, ωστόσο θεωρούν και πάλι τον εαυτό τους δέκτη των ιουδαϊκών επαγγελιών, χάρις στην περιτομή. μόνον ορισμένοι σύγχρονοι Έλληνες επιθυμούν να ταυτίζουν τον Ελληνισμό με την ειδωλολατρία και να απορρίπτουν την προσφερμένη δια των Ιουδαίων σωτηρία του μόνου Θεού στα έθνη και, μεταξύ αυτών, και στο Γένος μας!
7. Το ίδιο το βιβλίο της Γενέσεως συγκαταλέγει στους απογόνους του Ιάφεθ τους «Ιωύαν», δηλ. τους Ίωνες, τους Έλληνες. Στην επιστήμη της γλωσσολογίας γίνεται λόγος για ιαπετική ή ινδοευρωπαϊκή ή ινδογερμανική ομογλωσσία (μερικοί υποστήριξαν πως οι ινδοευρωπαϊκοί λαοί αποτέλεσαν και ομοεθνία), λόγω των διαπιστωμένων κατ' αρχάς γλωσσικών ομοιοτήτων μεταξύ της ελληνικής, λατινικής, σανσκριτικής (αρχαίας ινδικής) και περσικής γλώσσας (Sir William Jones, 1786), ομοιοτήτων που αργότερα διαπιστώθηκαν και σε άλλες γλώσσες (γερμανική, κελτική, βαλτική, σλαβική, αρμενική κ.ά.). Ο όρος «ιαπετικός» προέρχεται από τον μυθολογικό Ιαπετό, κυβερνήτη των Τιτάνων και του κόσμου προ της επικρατήσεως του Διός, υιό του Ουρανού και της Γαίας και σύζυγο της Ασίας. Είναι βέβαια εμφανής η ομοιότης του παλαιοδιαθηκικού ονόματος «Ιάφεθ» και της ελληνικής παραφθοράς «Ιαπετός». Ο πίνακας των λαών του 10ου κεφαλαίου της Γενέσεως μας παρουσιάζει τους απογόνους των τριών του Νώε, των Σημ, Χαμ και Ιάφεθ και τους λαούς που προήλθαν απ' αυτούς αμέσως προ της συγχύσεως των γλωσσών στη Βαβέλ. Τις γενεαλογίες αυτές τις συναντούμε πολλάκις και στα έργα των βυζαντινών χρονογράφων. προ αυτών ο Άγιος Ιππόλυτος Ρώμης, στο έργο του Χρονικά. ταυτόχρονα παραδίδει και τη γεωγραφική τους κατανομή. Ινδοευρωπαίοι θεωρούνται και πολλοί λαοί προκάτοχοι των Ελλήνων στη γεωγραφική μας περιοχή (Αίμονες, Άονες, Δρύοπες, Πελασγοί, Φοίνικες κ.ά.) όπως και οι «πρωτοέλληνες» Δαναοί και Άβαντες. Περί αυτού βλ. Mιx. Σακελλαριου, «Οι γλωσσικές και εθνικές ομάδες της ελληνικής προϊστορίας», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους 1 (1970) σελ. 358. 362ε. (234-235 μ.Χ.) παρουσιάζει αναλυτικά τους λαούς που προήλθαν από τους υιούς του Νώε. Στους απογόνους του Ιάφεθ συγκαταλέγει (Χρονικά 56ε., ΒΕΠΕΣ 6, 234ε) μεταξύ άλλων και τον Γάμερ, από τον οποίο προήλθαν οι Κιμέριοι, τον Μαγώγ από τον οποίο προήλθαν οι Κέλτες και οι Γαλάτες, τον Μαδάι (γενάρχη των Μηδών), τον Ιωύαν (γενάρχη Ελλήνων και Ιώνων) κ.ά.
8. Γέν. 9,27· «πλατύναι ο Θεός τω Ιάφεθ, και κατοικησάτω εν τοις οίκοις του Σημ και γενηθήτω Χαναάν παις οικέτης αυτού». Οι ερμηνευτές βλέπουν στις προφητείες αυτές αφ' ενός την πρόρρηση περί της ευλογήσεως του Σημ, διότι απ' αυτόν θα ερχόταν η σωτηρία, ο Χριστός, αφ' ετέρου την εξάπλωση της σωτηρίας στα έθνη, στους απογόνους του Ιάφεθ, οι οποίοι τελικώς και απετέλεσαν το κύριο μέρος της πρώτης Εκκλησίας, η οποία θα έπρεπε κατά κύριο λόγο να είναι «οίκος» του Σημ, δηλ. των Ιουδαίων. Βλ. Αρχιμ. Ιωηλ Γιαννακοπουλου, Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους Ο', τόμος. Α', εκδ. «Λυδία», Θεσσαλονίκη 19864, σελ. 97.
9. Ο Χριστός θεωρείται από τους Ιουδαίους καταραμένος επειδή σταυρώθηκε. βλ. Δευτ. 21, 22. 23. «Εάν δε γένηται εν τινι αμαρτία κρίμα θανάτου και αποθάνη και κρεμάσητε αυτόν επί ξύλου, ου κοιμηθήσεται το σώμα αυτού επί του ξύλου, αλλά ταφή θάψετε αυτό εν τη ημέρα εκείνη, ότι κεκατηραμένος υπό Θεού πας κρεμάμενος επί ξύλου. και ου μη μιανείτε την γην, ην Κύριος ο Θεός σου δίδωσί σοι εν κλήρω». Βλ. και Γαλ. 3, 13. Οι Ιουδαίοι ίσως υπονοούν ταυτόχρονα ότι και οι Χριστιανοί είναι καταραμένοι, επειδή ελπίζουν σε ανθρώπους, κατά τό Ιερ. 17, 5. «επικατάρατος ο άνθρωπος, ος την ελπίδα έχει επ' άνθρωπον και στηρίξει σάρκα βραχίονος αυτού επ' αυτόν, και από Κυρίου αποστή η καρδία αυτού».
10. Πολλαχού της Παλαιάς Διαθήκης είναι φανερή η ευλογία του Θεού στο Δαβίδ και σε όλον τον Ισραήλ, χάριν αυτού. ενδεικτικώς αναφέρουμε τα Ψαλμ. 88, 4. 5. 21. 50.131, 10.11.17 και το Ησ. 55, 3.
11. Ψαλμ. 40,10. «και γαρ ο άνθρωπος της ειρήνης μου, εφ' ον ήλπισα, ο εσθίων άρτους μου, εμεγάλυνεν επ' εμέ πτερνισμόν». Στο στίχο αυτό ο Δαβίδ αναφέρεται στην προδοσία του φίλου του Αχιτόφελ, προφητικά δε προμηνεύει και την προδοσία του Ιούδα εναντίον του Κυρίου (πρβλ. Ιω. 13,18). έτσι η ακριβής ερμηνεία του χωρίου δεν ευνοεί αμέσως την ερμηνεία του Αγίου Κυρίλλου, πως δηλαδή ο εδώ αναφερόμενος «άνθρωπος της ειρήνης» του Δαβίδ είναι ο Χριστός, εμμέσως όμως δεικνύει πως και ο Δαβίδ είχε στηρίξει, έστω και ματαίως, την ελπίδα του σε άνθρωπο, χωρίς ωστόσο να θεωρείται καταραμένος.
12. Εδώ βέβαια πρέπει να μνημονευθεί και το επιχείρημα του ιδίου του Κυρίου Ιησού Χριστού περί της θεότητος του Μεσσία, δηλ. περί της θεότητός Του, έναντι των Φαρισαίων, επιχείρημα παρμένο από τον Προφητάνακτα Δαβίδ. βάσει αφ' ενός της παλαιοδιαθηκικής προφητικής πίστης ότι ο Μεσσίας θα είναι απόγονος του Δαβίδ (Ψαλμ. 88, 3. 4. 131, 11, Ησ. 11,1, Ιερ. 23, 5. πρβλ. Ματθ. 21,15, Μάρκ. 11,10), αφ' ετέρου της διαπίστωσης του ιδίου του Δαβίδ ότι ο Μεσσίας είναι Κύριός του (σύμφωνα με το μεσσιανικό Ψαλμ. 109, 1), συνάγεται πως ο Μεσσίας είναι Κύριος, δηλ. Θεός, του Δαβίδ και όχι απλός υιός, κατ' άνθρωπο δηλ. απόγονός του. Βλ. Ματθ. 22, 41-46, Μάρκ. 12, 35. 36 και Λουκ. 20, 41-44.
13. Βλ. Α' Κορ. 17,18. 19. «περιτετμημένος τις εκλήθη; μη επισπάσθω. Εν ακροβυστία τις εκλήθη; μη περιτεμνέσθω. Η περιτομή ουδέν εστι, και η ακροβυστία ουδέν εστιν, αλλά τήρησις εντολών Θεού». Φιλιπ. 3, 3. «ημείς γαρ εσμεν η περιτομή, οι Πνεύματι Θεού λατρεύοντες και καυχώμενοι εν Χριστώ Ιησού και ουκ εν σαρκί πεποιθότες». Βλ. και Ρωμ. 4, 9-12. Γαλ. 5, 6. 6,15.
14. Λουκ. 2, 21. Ο Κύριος περιετμήθη αφ' ενός δια να μαρτυρείται πάντοτε το ότι έλαβε πραγματική ανθρώπινη φύση έναντι των αιρετικών που την αρνούνταν, αφ' ετέρου για να αποστομώσει τους ασεβείς εκ των Ιουδαίων, οι οποίοι υποστήριζαν ότι καταλύει τον Νόμο. Πέραν τούτου η Περιτομή του Κυρίου συμβολίζει και την οριστική εν Χριστώ περιτομή των ανθρωπίνων παθών. αυτά μας διδάσκει η υμνογραφία της εορτής της Περιτομής του Κυρίου την 1η Ιανουαρίου.
15. Πρβλ. Γέν. 17,11.
16. Σε ένα παρόμοιο διάλογο, πολύ νωρίτερα (περίπου 155 μ.Χ.), ο Άγιος Ιουστίνος ο Φιλόσοφος και Μάρτυς, απαντώντας στον Ιουδαίο Τρύφωνα σχετικώς με την αξία της περιτομής, τονίζει ότι αυτή δόθηκε από το Θεό ως σημείο διακρίσεως των Ιουδαίων από τους άλλους λαούς, αλλά και, κατά την πρόγνωση του Θεού, για να τιμωρηθούν μόνον οι Εβραίοι για την άρνηση του Χριστού. η περιτομή των Ιουδαίων είναι τύπος, προεικόνιση της περιτομής της καρδίας -αποκοπής των κακών από την καρδιά, πράγμα που επιτυγχάνεται μόνον εν Χριστώ. Διάλογος προς Τρύφωνα Ιουδαίον 16, 18, 19, 28, 113, PG 6, 509ΑΒ, 516Α-517Α, 563B, 757B. Μνημονευτέα εδώ και η διαπίστωση του ατελέσφορου της κατά σάρκα περιτομής του παλαιού Ισραήλ από τον Προφήτη Ιερεμία (9, 26). «ότι πάντα τα έθνη απερίτμητα σαρκί, και πας οίκος Ισραήλ απερίτμητοι καρδίας αυτών».
17. Βλ. Ματθ. 28, 19, Μαρκ. 16, 16. «ο πιστεύσας και βαπτισθείς σωθήσεται, ο δε απιστήσας κατακριθήσεται» και Ιω. 3, 5. «αμήν αμήν λέγω σοι, εάν μη τις γενηθή εξ ύδατος και Πνεύματος, ου δύναται εισελθείν εις την βασιλείαν του Θεού». Βλ. και Πράξ. 2, 38 και Α' Πέτρ. 3, 21. «ο και ημάς αντίτυπον νυν σώζει βάπτισμα».
18. Μάλλον εννοεί ότι ο Αβραάμ ήταν ο πρώτος και όχι βέβαια ο μόνος που έλαβε παραπάνω από μία γυναίκες.Γέν. 7,13. πρώτος διαρρήξας το θεσμό της μονογαμίας γενικώς είναι προφανώς ο φονεύς Λάμεν Γέν. 4, 19). Άλλωστε και μετά τον Αβραάμ πολλοί δίκαιοι έλαβαν πολλές γυναίκες, όπως π.χ. ο Προφητάναξ Δαβίδ, (βλ. Β' Βασ. 3, 2-5). Ο Αβραάμ έλαβε ως σύζυγο τη Σάρρα, η οποία όμως επειδή δε μπορούσε να τεκνοποήσει, ζήτησε από τον Αβραάμ να αποκτήσει απόγονο από την δούλη της, την Άγαρ (Γέν. 16, 1-3). και ναι μεν από την Άγαρ γεννήθηκε ο Ισμαήλ (Γέν. 16, 4.11), ωστόσο η επαγγελία του Θεού προς τον Αβραάμ περί ευλογήσεως όλων των εθνών από τον απόγονό του εκπληρώθηκε δια του θαυματουργικώς γεννηθέντος αργότερα (Γέν. 21, 1-4), από την γερόντισσα πλέον Σάρρα, Ισαάκ, κατά σάρκα προπάτορος του Χριστού. πράγματι, μέχρι τον Αβραάμ δε φαίνεται πουθενά πολυγαμία ανάμεσα στους ανθρώπους του Θεού (επί παραδείγματι οι τρεις υιοί του Νώε είχαν από μία σύζυγο,
19. Γέν. 32, 25. «είδε δε, ότι ου δύναται προς αυτόν, και ήψατο του πλάτους του μηρού αυτού, και ενάρκησε το πλάτος του μηρού Ιακώβ εν τω παλαίειν αυτόν μετ' αυτού». Ο «άνθρωπος» που πάλαισε με τον Ιακώβ στο χείμαρρο Ιακώβ δεν είναι άλλος παρά ο Υιός και Λόγος του Θεού, ο «άγγελος Γιαχβέ», ο Οποίος και προ της ενσάρκου επιδημίας Του φανερωνόταν στους Προφήτες με μορφή ανθρώπου. Σχετικές πατερικές μαρτυρίες βλ. εις ημ. άρθρον, «Η απεικόνιση της Αγίας τριάδος», Θεοδρομία 2 (1999) 18ε.
20. Ο Ιακώβ έλαβε τέσσερεις γυναίκες, από τις οποίες γεννήθηκαν (ακριβέστερα «ετέχθησαν») οι δώδεκα Πατριάρχες του Ισραήλ: τη Λεία και τη Ραχήλ, θυγατέρες του Λάβαν (Γέν. 29, 15-30) και τις θεραπαινίδες τους, Ζελφάν και Βαλλάν αντιστοίχως (Γέν. 30, 3. 9). Από τη Λεία γεννήθηκαν οι Ρουβήν, Συμεών, Λευί, Ιούδας, Ισσάχαρ και Ζαβουλών, από τη Ραχήλ οι Ιωσήφ και Βενιαμίν, από τη Ζελφάν οι Γαδ και Ασήρ και από τη Βαλλάν οι Δαν και Νεφθαλείμ. Βλ. Γέν. 29, 31-30, 22. 35, 16-18. 22-26.
21. Γέν. 32,30. Περί της ερμηνείας της λέξεως «Ισραήλ» βλ. ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ, Εις την Γένεσιν 58, 2, PG 54, 509. «Ισραήλ δε ερμηνεύεται, Ορών Θεόν. Επειδή, ως ιδείν ανθρώπω δυνατόν, ιδείν κατηξιώθης Θεόν, δια τούτο και την προσηγορίαν σοι ταύτην επιτίθημι, ίνα πάσι τοις εξής κατάδηλον γένηται, οίας ηξιώθης οπτασίας». ΑΒΒΑ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ, Διάλεξις κατά Ιουδαίων, PG 89, 1204B. «Ισραηλίτης ερμηνεύεται νους ορών τον Θεόν, επειδή αυτοί προ όλων των εθνών τον Θεόν εγνώρισαν».
22. Βέβαια ο Βενιαμίν, ο τελευταίος υιός του Ιακώβ, κατά τη γέννηση του οποίου απέθανε και η πλέον αγαπημένη σύζυγος του Ιακώβ, η Ραχήλ (Γέν. 35, 16-19), γεννήθηκε μετά το περιστατικό της θεοπτίας του Ιακώβ στο χείμαρρο Ιακώβ και της ναρκώσεως του μηρού του, προφανώς όμως είχε ήδη συλληφθεί ο Βενιαμίν από τη Ραχήλ πριν την πάλη του Ιακώβ στο χείμαρρο.
23. Για το λόγο αυτό, υπονοεί ίσως ο Άγιος Κύριλλος, έλαβε και άλλη γυναίκα, τη Χεττούρα, από την οποία επέκτησε και άλλα τέκνα (Γέν. 25, 1-4). Ο άγιος Φιλόσοφός μας προκρίνει εδώ περί της περιτομής μία σπάνια ερμηνευτική εκδοχή.Εις Γένεσιν 38, 1. 2 PG 53, 351. 352.Εις την Γένεσιν ερωτήσεις 67. 68, PG 80, 177Β). παρομοίως και στην περίπτωση της τετραγαμίας του Πατριάρχου Ιακώβ αποδίδουν το γεγονός στις συγκυρίες: ο Ιακώβ ήθελε ως σύζυγο τη Ραχήλ, αλλά του έδωσαν παραπλανητικώς και τη Λεία. λόγω σχετικής επιθυμίας των δύο συζύγων απέκτησε τέκνα και από τις θεραπαινίδες τους (ΘΕΟΔΩΡΗΤΟΥ ΚΥΡΟΥ, Εις την Γένεσιν ερωτήσεις 85, PG 80. 193Βε). Άλλωστε στην Παλαιά Διαθήκη, λόγω ελλείψεως χάριτος, ο θεϊκός νόμος ήταν γενικώς λιγότερο απαιτητικός στην επίτευξη αρετών, η δε πολυγαμία, αν και δεν ήταν εντολή, δεν απαγορευόταν. Προφανώς ο Άγιος Κύριλλος, θέλοντας να προετοιμάσει το ξερρίζωμα της πολυγαμίας από τους Χαζάρους, αποφεύγει έστω και την παραμικρή δικαιολόγησή της, ακόμη και στα πλαίσια του Νόμου, θέλοντας να δείξει ότι θέλημα του Θεού υπήρξε εξ αρχής η μονογαμία (πρβλ. τα προς τούτο ενδεικτικά Ματθ. 19, 3-9. Μάρκ. 10, 2-12). Έτσι δεν μπορούμε να πούμε ότι ο Πατριάρχης Αβραάμ, κατά τον Άγιο Κύριλλο, επέδειξε ακρασία πρώτος από τους ανθρώπους του Θεού, αλλά ότι ο Θεός έδωσε εξ αφορμής του γεγονότος ένα συμβολικό σημάδι κατά της φιληδονίας, την περιτομή, για να το κατανοούν οι μεταγενέστεροι. Η παρατήρηση του Αγίου Κυρίλλου μας δείχνει βέβαια, όπως και στους συνομιλητές του, ότι η Αγία Γραφή έχει και νοήματα κεκαλυμμένα, προσιτά μόνο στους έχοντες Άγιον Πνεύμα, στους Αγίους, και όχι μόνον εξωτερικά, κατά την αντίληψη των Ιουδαίων. άλλοι ερμηνευτές επαινούν τον Πατριάρχη Αβραάμ για την απόκτηση του Ισμαήλ από την Άγαρ, την θεραπαινίδα της συζύγου του Σάρρας, επειδή αυτό έγινε από υπακοή του Αβραάμ στη Σάρρα, η οποία με τη σειρά της δεν ήθελε να μείνει άτεκνος ο Αβραάμ (ενδεικτικώς βλ. ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ, «...την προτροπήν παρά της Σάρας δεξάμενος ετοίμως υπήκουσε, δεικνύς ότι ουκ επιθυμίας ένεκεν απλώς, ουδέ πάθει κατακολουθών της συνουσίας ηνέσχετο, αλλ' ώστε σπέρματος διαδοχήν καταλιπείν». ΘΕΟΔΩΡΗΤΟΥ ΚΥΡΟΥ,
24. Οι Ιουδαίοι εννοούν την προσκύνηση των εικόνων, βασιζόμενοι στις μωσαϊκές διατάξεις που απαγόρευαν την προσκύνηση των ειδώλων, όπως λ.χ. τα Έξοδ. 20, 4. 5 και Δευτ. 17, 2-5.
25. Έξοδ. 25, 40. 26, 30. Εβρ. 8, 5.
26. Η περιγραφή της Σκηνής του Μαρτυρίου και των σκευών της ευρίσκεται στα Έξοδ. 24, 12-27, 21.
27. Γ' Βασ. 6, 23-29. Β' Παραλ. 3, 7-14. Η αναφορά στις παλαιοδιαθηκικές αυτές εικόνες αποτέλεσε πάντοτε βασικό στοιχείο της ορθοδόξου διδασκαλίας κατά των εικονομάχων, όπως είναι φανερό λ.χ. στα έργα του Αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού και στα Πρακτικά της Ζ' Οικουμενικής Συνόδου. Βλ. π.χ. Αγιου Ιωάννου του Δαμά­σκηνου, Λόγος απολογητικός προς τους διαβάλλοντας τας αγίας εικόνας 2, 9, PG 94, 1292Cε., επίσης Πρωτοπρεσβυτέρου Θ. Ζηςη, Οι εικόνες στην Ορθόδοξη Εκκλησία, Φίλη Ορθοδοξία 2, εκδ. Βρυέννιος, Θεσσαλονίκη 1995, σελ. 45.
28. Βεβαίως οι Χριστιανοί τιμούμε τις Ι. Εικόνες και τους Αγίους, και δεν τους λατρεύουμε, όπως συχνά ακούει κανείς να αναφέρουν κάποιοι αγνοούντες την θεολογική ορολογία.
29. Για τη σημασία της διαφορετικής προθέσεως με την οποία γίνεται η προσκύνηση των ειδώλων και η τιμή των εικόνων σημειώνει ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός (Λόγος απολογητικός προς τους διαβάλλοντας τας αγίας εικόνας 2,10 PG 94, 1293C) «Ούτω και εν τω πράγματι των εικόνων, χρη ερευνάν την τε αλήθειαν, και τον σκοπόν των ποιούντων. Και ει μεν αληθής και ορθός, και προς δόξαν του Θεού και των αγίων αυτού... αποδέχεσθαι και τιμάν, ως εικόνας, και μιμήματα... κ.ο.κ». Δεν εντάσσεται στα πλαίσια της παρούσης παρουσιάσεως βέβαια η παρουσίαση συνόλου της περί ιερών Εικόνων διδασκαλίας της Εκκλησίας μας. άλλως τε και ο παρών διάλογος δεν αποτελεί την ολοκληρωμένη μορφή του αυθεντικού.
30. Εννοείται η θυσία παιδιών στα είδωλα των χαναανιτικών θεών Βάαλ και Μολόχ, όπως περιγράφουν τα Δ' Βασ. 16, 3. 17, 16. 17. 21, 6. 23, 10, Ιερ. 7, 30. 31. 39, 35. Τέτοια θυσία απαγορευόταν και νομικά με βάση τις διατάξεις Λευϊτ. 18, 21. 20, 2-5.
31. Εννοεί την παρ' ολίγον θυσία του Ισαάκ από τον πατέρα του, τον Αβραάμ, την οποία ο Θεός απέτρεψε την τελευταία στιγμή, όταν δοκιμάστηκε και έγινε φανερή σε όλους η πίστη και θεοσέβεια του Πατριάρχου (Γεν. 22,1-18). Παρόμοιο παράδειγμα έχουμε και με τον Κριτή Ιεφθάε, ο οποίος προτίμησε να θυσιάσει τη μόνη θυγατέρα του, παρά να παραβεί την υπόσχεση που ιδία βουλήσει είχε δώσει στο Θεό (Κριτ. 11, 29-40). Ο Άγιος Κύριλλος ο Φιλόσοφος δια του παραδείγματος αυτού επιθυμεί να δείξει πως πρέπει να διακρίνουμε στις πράξεις και την πρόθεση με την οποία αυτές γίνονται, όπως έχουμε και παραπάνω σημειώσει.
32. Προβάλλουν το ερώτημα, διότι ο Μωσαϊκός Νόμος, ο οποίος περιλαμβάνεται βέβαια στην Αγία Γραφή, απαγορεύει μεταξύ άλλων και τη βρώση λαγού (Λευϊτ. 11, 5) και χοίρου (Λευϊτ. 11, 7).
33. Γέν. 9, 3. «ως λάχανα χόρτου δέδωκα υμίν τα πάντα».
34. Τίτ. 1, 15. «πάντα μεν καθαρά τοις καθαροίς. τοις δε μεμιαμμένοις και απίστοις ουδέν καθαρόν, αλλά μεμίανται αυτών και ο νους και η συνείδησις». Είναι ευνόητο πως με τα λόγια αυτά ο Άγιος Κύριλλος δεν προσβάλλει τη νηστεία, αλλά την ιουδαϊκή αντίληψη πως υπάρχουν μολυσμένες και καθαρές τροφές. αν κάποιες τροφές ήταν ακάθαρτες δε θα τις είχε προτείνει ο Θεός στο Νώε προς βρώση. η απαγόρευσή τους έγινε με τη νομοθεσία του Μωυσή για το λόγο που ο Άγιος Κύριλλος αναφέρει. Η χριστιανική νηστεία αποσκοπεί στον κατευνασμό των παθών και την υποβοήθηση της προσευχής, όπως μας εδίδαξε ο Κύριος δια της τεσσαρακονθήμερης νηστείας Του (Ματθ. 4, 2. Λουκ. 4, 2). Ωστόσο οι Χριστιανοί θεωρούμε όλα τα κτίσματα του Θεού δημιουργημένα καλά. βλ. Α' Τιμ. 4, 4. «παν κτίσμα Θεού καλόν, και ουδέν απόβλητον μετά ευχαριστίας λαμβανόμενον». Αξιοσημείωτη είναι και η παρατήρηση του Κλήμεντος του Αλεξανδρέως πως καθένα από τα ζώα που ο Μωσαϊκός Νόμος θεωρεί ακάθαρτα έχει και κρυφούς συμβολισμούς, αναφερόμενους σε πάθη (Παιδαγωγός 2, 1, PG 8, 405Β. «μυρίων γαρ όσων αφείλετο την χρήσιν ο Παιδαγωγός αυτούς δια Μωυσέως, αιτίας προσάπτων, κεκρυμμένας μεν τας πνευματικάς, εμφανείς δε τας σαρκικάς», και 2, 10, PG 8, 500A, 504B). Κατ' άλλους Πατέρες η μωσαϊκή απαγόρευση βρώσεως κάποιων ζώων αποσκοπούσε στην απαγκίστρωση των Ιουδαίων από τις τροφικές συνήθειες των Αιγυπτίων (ΑΒΒΑ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ, Διάλογος μικρός προς Ιουδαίους, PG 89, 1273A.B.). Σημειωτέον βέβαια ότι για πολύ συγκεκριμένους λόγους, που δεν είναι δυνατόν να αναπτυχθούν εδώ, απαγορεύεται για τους Χριστιανούς η βρώση ζωικού αίματος, όπως επίσης και η βρώση πνικτού (πνιγμένου), θηριάλωτου (που έχει σκοτωθεί από άλλο ζώο), ειδωλόθυτου (που έχει θυσιαστεί στα είδωλα) ή θνησιμαίου ζώου (βλ. Πραξ. 15, 18. 19, 63ο Κανόνα των Αγίων Αποστόλων, 67ο της Πενθέκτης Συνόδου και 2ο της εν Γάγγρα τοπικής Συνόδου).
35. Γέν. 1, 31.
36. Δευτ. 32,15. «και έφαγεν Ιακώβ και ενεπλήσθη, και απελάκτισεν ο ηγαπημένος, ελιπάνθη, επαχύνθη, επλατύνθη. και εγκατέλιπε τον Θεόν τον ποιήσαντα αυτόν και απέστη από Θεού σωτήρος αυτού». Είναι διαπιστωμένο από την ιερά ιστορία των Γραφών αλλά και από την γνωστή σε μας υπόλοιπη ιστορική πραγματικότητα, ότι οι λαοί που επιδίδονται σε τρυφηλή ζωή λησμονούν γρήγορα το Θεό. γι' αυτό άλλωστε και Αυτός εν τη φιλανθρωπία Του αποστέλλει φυσικές καταστροφές και άλλες πληγές για να υπάρξει επίγνωση, μετάνοια και σωτηρία. Πρβλ. Μεγάλου Βασίλειου, Ότι ουκ εστίν αίτιος των κακών ο Θεός 5, PG 31, 337D. «Πόλεων δε αφανισμοί, σεισμοί τε και επικλύσεις, και στρατοπέδων απώλειαι, και ναυάγια, και πάσαι πολυάνθρωποι φθοραί, είτε εκ γης, είτε εκ θαλάσσης, είτε αέρος, ή πυρός, ή εξ οποιασούν αιτίας επιγινόμεναι, εις τον των υπολειπομένων σωφρονισμόν γίνονται, την πάνδημον πονηρίαν δημοσίαις μάστιξι του Θεού σωφρονίζοντος».
37. Έξοδ. 32, 6. «και εκάθισεν ο λαός φαγείν και πιείν και ανέστησαν παίζειν». Βλ. και Α' Κορ. 10, 7.
38. Η παρέμβαση ανήκει στο βιογράφο του Αγίου Κυρίλλου, μαθητή του Αγίου Μεθοδίου, ο οποίος συνέγραψε τον Βίον Κωνσταντίνου στη Ρώμη περί το 879 μ.Χ., 18 χρόνια μετά την αποστολή στη Χαζαρία. Π. Χρήστου, «Επιδιώξεις της αποστολής Κυρίλλου και Μεθοδίου εις την Κεντρικήν Ευρώπην», Κυρίλλω και Μεθοδίω τόμος εόρτιος επί τη χιλιοστή και εκατοστή ετηρίδι, Ιερά Μητρόπολις Θεσσαλονίκης-Θεολογική Σχολή Α.Π.Θ., μέρος Α', Θεσσαλονίκη 1966, σελ. 9. Τα αναφερόμενα συγγράμματα του Αγίου Μεθοδίου δυστυχώς δε μας σώζονται.
39. Είναι χαρακτηριστικά όσα ο Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος λέγει σχετικώς με τη μνήμη της Γραφής (Λόγος Η', α' εν Συμεών του Νέου Θεολόγου τα Ευρισκόμενα, εκδ. Ρηγόπουλου, Θεσσαλονίκη 1977, σ. 58): «Ότι εις την εξουσίαν μας είναι η επιμέλεια και η προσοχή όπου πρέπει να έχωμεν εις το διάβασμα. Το δε να καταλαμβάνωμεν εκείνα όπου διαβάζομεν είναι από την χάριν του Θεού. Όμως το να κρατούμεν εις τον νουν μας και να ενθυμούμεθα εκείνα όπου καταλαμβάνομεν είναι όλον της χάριτος του Θεού».
40. Προφανώς εννοεί, ιερά βιβλία της ειδωλολατρικής τους θρησκείας. μόνον οι Ιουδαίοι ή οι Ισλαμιστές Χάζαροι είχαν βιβλία, αυτά των θρησκειών τους. Οι ειδωλολατρικές θρησκείες ως επί το πλείστον δεν έχουν ιερά κείμενα. Ωστόσο δεν είναι απίθανο οι Χάζαροι να ήταν λαός χωρίς γραφή και βιβλία μέχρι τότε.
41. Αναφέρεται βεβαίως στην πτώση των πρωτοπλάστων και στην εκδίωξή τους από τον Παράδεισο.
42. Προβλ. Γέν. 3, 5. 6.
43. Είναι και εδώ φανερό ότι στην ορθόδοξη Θεολογία η σχέση Θεού και ανθρώπου δεν είναι δικαστική, σχέση δικαστού και δικαζομένου (βέβαια καθίσταται τέτοια εκ των πραγμάτων για τους αμετανοήτους αμαρτωλούς και ασεβείς ανθρώπους), αλλά σχέση ιατρού και ασθενούς. όπως εύστοχα επισημαίνει ο Πρωτ. Καθ. Ιωάννης Ρωμανίδης (Ιστορικοδογματική Εισαγωγή εν ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ, Υπέρ των ιερών ησυχαζόντων Τριάς Α', Ρωμαίοι ή Ρωμηοί Πατέρες της Εκκλησίας, τ. Α', εκδ. Π. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1984, σελ. 27): «δια τους Πατέρας δεν διαχωρίζονται οι άνθρωποι εις ηθικούς και ανηθίκους, ή εις καλούς και κακούς βάσει ηθικών κανόνων. Ο διαχωρισμός ούτος είναι επιφανειακός. Εις το βάθος διακρίνεται η ανθρωπότης εις ψυχικά αρρώστους, εις θεραπευομένους και εις θεραπευμένους... Δεν είναι μόνον η καλή θέλησις, η καλή απόφασις, η ηθική πράξις και η αφοσίωσις εις την Ορθόδοξον Παράδοσιν που κάμνει τον Ορθόδοξον, αλλά η κάθαρσις, ο φωτισμός και η θέωσις».
44. Περί του ζεύγματος γήινης και εφήμερης ηδονής - απαράκλητης και αιώνιας οδύνης και της εν Χριστώ ανατροπής του από το λυτρωτικό ζεύγμα αγιαστικής και βραχείας οδύνης - πνευματικής και αιώνιας ηδονής βλ. το εξαίρετον βιβλίον του Αρχιμ. ΕΥΣΕΒΙΟΥ, Ηδονή - Οδύνη, ο διπλός καρπός της αισθήσεως, Βιβλίο Α', Ορθόδοξη Μαρτυρία 34, εκδ. Ακρίτας, Αθήνα 19943.
45. Βλ. Ιω. 14, 2.
46. Πρβλ. Ματθ. 19, 29· Μαρκ. 10, 30· Λουκ. 8, 8.
47. Ο βιογράφος του αγίου Φιλοσόφου δεν εννοεί ότι ο ομιλών παραδεχόταν την κακότητα της μουσουλμανικής πίστης. ο ίδιος ο βιογράφος χαρακτηρίζει κακότητα την σαρακηνή πίστη, εγκρατής της οποίας φέρεται ο ομιλών. Οι Χριστιανοί της εποχής εκείνης ήταν σαφώς πιο δίκαιοι και έντιμοι στις περί πλανών κρίσεις τους, απ' ότι εμείς σήμερα.
48. Σιουρά 3, 35. 19, 27. 3, 48. Βέβαια υπάρχουν πολλά κορανικά χωρία αναφερόμενα στο πρόσωπο του Κυρίου Ιησού Χριστού και γι' αυτά παραπέμπουμε τον αναγνώστη στο πολύ κατατοπιστικό βιβλίο του Ν. Π. Βασιλειάδη, Ορθοδοξία, Ισλάμ και πολιτισμός, εκδ. «Ο Σωτήρ», Αθήναι, Μάρτιος 2000, σελ. 123ε. Εκεί αποδεικνύεται, ανάμεσα και σε πολλά άλλα, το ασυμβίβαστο της χριστιανικής θρησκείας με τη μωαμεθανική, και ότι οι εκείθεν φιλοφρονήσεις για πρόσωπα και πράγματα της πίστεώς μας δεν μπορούν ν' αποτελέσουν βάση προσεγγίσεως, ιδιαίτερα όταν ελλείπει η ταυτότητα της πίστεως. για τους Μουσουλμάνους, οι οποίοι αρνούνται τη θεότητα του Κυρίου, ταιριάζει απολύτως το του Ευαγγελιστού Ιωάννου (Α' Ιω. 2, 22)· «τις εστιν ο ψεύστης ει μη ο αρνούμενος ότι Ιησούς ουκ έστιν ο Χριστός;». Άλλωστε, όποιος δεν είναι με το Χριστό, είναι εναντίον Του, σύμφωνα με τα λόγια του Ιδίου (βλ. Ματθ. 12, 30, Λουκ. 11,23).
49. Δαν. 9,24.
50. Η ζωή του Μωάμεθ τοποθετείται μεταξύ των ετών 570-632 μ.Χ. Άλλες γνώμες τοποθετούν τη γέννησή του στα έτη 569, 571 ή και 580 μ.Χ. Βλ. Π. Βασιλειάδη, ένθ' ανωτ., σελ. 15. 45ε.
51. Την εποχή εκείνη (άνοιξη του 861 μ.Χ.) η οποία σηματοδοτεί την αρχή της εποχής της ακμής της Ρωμανίας, της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (867-1081 μ.Χ., δηλ. δυναστείες Μακεδόνων και Δουκάδων), τα αυτοκρατορικά εδάφη εκτείνονταν μέχρι τη Ν. Ιταλία και Σικελία, βορείως στα Βαλκάνια περιελάμβαναν τη Δαλματία και ανατολικώς στη Μ. Ασία έφθασαν για λίγο μέχρι και τα Σαμόσατα, μετά από σκληρές μάχες με τους Άραβες. μόλις είχε αποκρουσθεί επιτυχώς η πρώτη ρωσική επίθεση κατά της Κωνσταντινουπόλεως (860 μ.Χ.), ενώ η Μοραβία (όπως αργότερα και η Βουλγαρία) περιερχόταν σταδιακώς στη βυζαντινή σφαίρα επιρροής. Βλ. ΒΛ. ΦΕΙΔΑ, Βυζάντιο, Αθήναι 19913, σελ. 96ε. Πρβλ. και Κ. ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ, Μεσαιωνικός Δυτικός Πολιτισμός, έκδ. Κυρομάνος, Θεσσαλονίκη 1993, σελ. 182ε.
52. Ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος απαριθμώντας τις ενδεχόμενες αιτίες αναβολής του Βαπτίσματος εκ μέρους του αβαπτίστου ονομάζει 1) την καταφρόνηση του βαπτίσματος, 2) την απληστία για όσες ηδονές δεν θα μπορεί ν' απολαύσει μετά το Βάπτισμα ή τη ραθυμία και 3) την άγνοια ή την προς τούτο αντικειμενική αδυναμία (π.χ. των νηπίων). Αν επέλθει ο θάνατος πριν το Βάπτισμα, οι άνθρωποι της πρώτης και δεύτερης κατάστασης θα τιμωρηθούν («δίκας υφέξειν», οι δεύτεροι λιγότερο, λόγω ανοησίας) ενώ της τρίτης ούτε θα δοξασθούν ούτε θα τιμωρηθούν, αν ήταν απόνηροι, όπως λ.χ. οι ενάρετοι και προετοιμαζόμενοι ή τα νήπια («μήτε δοξασθήσεσθαι μήτε κολασθήσεσθαι παρά του δικαίου κριτού, ως ασφραγίστους, μεν, απονήρους δε»). Βλ. Λόγος 40, Εις το Άγιον Βάπτισμα 23, PG 36, 389ΑC.
53. Άλλη μία πατερική μαρτυρία πως o Παλαιός των Hμερών, ο αναφερόμενος και από τον Προφήτη Δανιήλ, είναι ο μέλλων Κριτής του κόσμου, ο Υιός και Λόγος του Θεού. ο Άγιος Κύριλλος αναφέρεται στον Παλαιό των Ημερών, διότι η μορφή του ως Κριτού είναι γνωστή στους Ιουδαίους Χαζάρους από τη σχετική οπτασία του Προφήτου (Δαν. 7, 9-12).
54. Η αναφορά στη Μέλλουσα Κρίση υπήρξε σταθερή στη θεματολογία των ιεραποστόλων και όχι αδίκως, εφ' όσον άλλωστε και ο ίδιος ο Κύριος και οι Απόστολοι τη χρησιμοποιούσαν πολλές φορές στο κήρυγμά τους. Για τη θέση της διδασκαλίας περί Μελλούσης Κρίσεως στο κατηχητικό κήρυγμα των βυζαντινών ιεραποστόλων βλ. Βλ. Φειδα, Εκκλησιαστική Ιστορία, τ. Β', Αθήνα 1994, σελ. 28.
55. Ίσως η ειδωλολατρική πίστη των Χαζάρων να απαιτούσε προσκύνημα προς τη Δύση. εάν μη, τότε υπονοείται η κατά την ιουδαϊκή συνήθεια προσκύνηση προς τα Ιεροσόλυμα των απανταχού της γης Ιουδαίων, μιας και τα Ιεροσόλυμα ευρίσκονται νοτιοδυτικά της Χαζαρίας.
56. Βάσει της προτροπής και της απειλής αυτής οι υπήκοοι του Χαγάνου εξαναγκάστηκαν είτε σε χριστιανική βάπτιση είτε σε απομάκρυνση από τις εστίες τους. Είναι βέβαια άπρεπος για τους ιεραποστόλους, ως αντίθετος με τη χριστιανική πίστη, ο εξαναγκασμός σε βάπτιση, ήταν όμως δικαίωμα του εκάστοτε βασιλέως, κατά τα τότε κρατούντα, να απομακρύνει από το κράτος τους όσους υπηκόους είχαν πίστη που θα μπορούσε είτε να κλονίσει την ομόνοια και συνοχή μεταξύ των υπηκόων είτε να απομακρύνει την ευλογία του Θεού από το κράτος. Μη λησμονούμε δε ότι ήταν οι Ιουδαίοι και οι Μουσουλμάνοι οι οποίοι επίεσαν πρώτοι για την καθιέρωση μιας θρησκείας εξ όλων.
57. Ένα από τα μείζονα προβλήματα των χριστιανών ιεραποστόλων είναι ανέκα­θεν η καθιέρωση της μονογαμίας και η καταπολέμηση της αθεμιτογαμίας σε πληθυσμούς οι οποίοι εκ παραδόσεων ειδωλολατρικής, ιουδαϊκής, μουσουλμανικής ή άλλης ζούσαν με πολυγαμία ή αιμομιξία. Το πρόβλημα συνδέεται και με την επιλογή εκ μέρους του αρχικώς πολυγάμου και κατόπιν εκχριστιανισθέντος ανδρός μιας μόνο από τις πολλές ως τότε συζύγους του (Βλ. Ο ιεραπόστολος του Ζαΐρ π. Κοσμάς Γρηγοριάτης, εκδ. Ιεραποστολικού Συνδέσμου «Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός», Θεσσαλονίκη 1996, σ. 33) και την οικονομική υποστήριξη των υπολοίπων, όπως και των παιδιών που γεννήθηκαν απ' αυτές. Περί του νομικού πλαισίου το οποίο οι βυζαντινοί ιεραπόστολοι προσπαθούσαν να καθιερώσουν για την περιφρούρηση του γάμου στα νεοφώτιστα έθνη βλ. ΒΛ. ΦΕΙΔΑ, Εκκλησιαστική Ιστορία, ένθ' ανωτ., σελ. 37ε.
58. Το όνομά του ήταν Μουταβακκήλ. Βλ. ΑΝΤ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ, Μαρτυρία και διακονία της Ορθοδοξίας σήμερα, τ. Γ', εκδ. Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1990, σελ. 186.
59. Με αφορμή παρόμοια περιστατικά προσπαθούν μερικοί ιστορικοί να αποδείξουν το ότι η βυζαντική ιεραποστολή εξυπηρετούσε πρωτίστως τα πολιτικά συμφέροντα της Αυτοκρατορίας. Όπως έχει εύστοχα, ωστόσο, επισημανθεί από τον αείμνηστο Καθηγητή Π. Χρήστου ως προς την ιεραποστολή στους Σλάβους («Επιδιώξεις της αποστολής Κυρίλλου και Μεθοδίου εις την Κεντρικήν Ευρώπην», ένθ' ανωτ., σελ. 10): Αν υπήρχε τοιαύτη σκέψις, δεν θα εστέλλοντο οι ιεραπόστολοι με όπλα προωθούντα την ανεξαρτησία των σλαβικών εθνών, το αλφάβητον, δηλαδή και τας μεταφράσεις».Β Εδώ μπορούμε να διαπιστώσουμε μία ακόμη διαφορά από τις ιεραποστολές των παπικών και Προτεσταντών. και ο Καθηγητής Βλάσιος Φειδάς σημειώνει (Βυζάντιο, ένθ' ανωτ., σελ. 284): «Είναι γενικά διαπιστωμένο ότι η ιεραποστολή του Οικουμενικού θρόνου ενίσχυε όχι μόνο την ιδιαιτερότητα της εθνικής ταυτότητας, αλλά και τη συνείδηση της πολιτικής ανεξαρτησίας των μεταστρεφόμενων στον χριστιανισμό βαρβαρικών λαών».

"ΘΕΟΔΡΟΜΙΑ"
ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΔΙΔΑΧΗΣ
ΤΕΥΧΟΣ 7 . ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2000

_________________

«Σταυρός, ο φύλαξ πάσης της οικουμένης.
Σταυρός, η ωραιότης της Εκκλησίας.
Σταυρός, βασιλέων το κραταίωμα.
Σταυρός, πιστών το στήριγμα.
Σταυρός, αγγέλων η δόξα
και των δαιμόνων
το τραύμα»